جمعه کاری در قانون کار ایران به معنای انجام کار توسط کارگر در روز جمعه “تعطیل هفتگی” میباشد و مشمول پرداخت فوقالعادهای تحت عنوان “فوقالعاده جمعه کاری” است. این فوقالعاده، حقی قانونی برای کارگران و وظیفهای مشخص برای کارفرمایان است که با درک صحیح قوانین و نحوه محاسبه آن، میتوان از حقوق طرفین به طور عادلانه دفاع کرد. دقت کنید که جمعه کاری با اضافهکاری روز جمعه متفاوت است.
در این مقاله جامع، به بررسی دقیق مفهوم جمعه کاری، نحوه محاسبه حقوق و دستمزد آن، تفاوتهای کلیدی با اضافه کاری و تعطیل کاری، و همچنین مواد قانونی مرتبط خواهیم پرداخت تا ابهامات شما در این زمینه به طور کامل برطرف شود.
جمعه کاری چیست؟ تعریف و مبنای قانونی
برای درک صحیح مفهوم جمعه کاری در قانون کار، ابتدا باید به تعریف دقیق و مبنای قانونی آن بپردازیم. این بخش به شما کمک میکند تا با اصول و چارچوبهای قانونی این نوع کار آشنا شوید.
تعریف دقیق جمعه کاری در قانون کار ایران
جمعه کاری به انجام کار توسط کارگر در روز جمعه اطلاق میشود. طبق قانون کار ایران، روز جمعه، روز تعطیل هفتگی با استفاده از مزد است. بنابراین، هرگونه فعالیت کاری در این روز، مستلزم پرداخت فوقالعادهای است که جبرانکننده عدم استفاده کارگر از تعطیلی هفتگی او باشد. این مفهوم با هدف حفظ سلامت روحی و جسمی کارگران و تضمین حق استراحت آنها در نظر گرفته شده است.
به زبان سادهتر، اگر تعطیلی هفتگی در کسب و کار بغیر از روز جمعه باشد، برای فعالیت روز جمعه، به آنان جمعهکاری پرداخت میشود.
اما دقت کنید در صورتیکه تعطیلی بنگاه اقتصادی، روز جمعه باشد، بهازای هر ساعت کارکرد پرسنل در روز جمعه، اضافهکاری پرداخت میشود.
ماده قانونی مرجع: بررسی ماده ۶۲ قانون کار
مبنای قانونی اصلی جمعه کاری، ماده ۶۲ قانون کار جمهوری اسلامی ایران است. این ماده صراحتاً بیان میدارد: “روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد میباشد. کارگرانی که به هر عنوان به این روز کار میکنند، علاوه بر مزد، برای هر ساعت کار در روز جمعه، 1.4 فوقالعاده دریافت خواهند کرد.” این ماده، ستون فقرات قوانین مربوط به حقوق جمعه کاری را تشکیل میدهد و تمامی محاسبات و مقررات بر اساس آن صورت میگیرد.
جمعه کاری به چه کسانی تعلق میگیرد؟ (مشمولین)
جمعه کاری به تمامی کارگران مشمول قانون کار که در روز جمعه به فعالیت میپردازند، تعلق میگیرد. این شامل کارگران با قراردادهای دائم، موقت، یا ساعتی میشود، به شرطی که رابطه کارگری و کارفرمایی بین آنها برقرار باشد و کار در روز جمعه به دستور کارفرما یا با توافق طرفین انجام شود.
مشاغل خاص و جمعه کاری (مانند نگهبانان، شیفتیها)
برخی مشاغل به دلیل ماهیت خود، ناگزیر به فعالیت در روزهای تعطیل از جمله جمعه هستند. این مشاغل شامل نگهبانان، کارگران شیفتی، کارکنان بیمارستانها، نیروهای خدماتی و برخی مشاغل تولیدی و صنعتی میشوند. درصورت عدم استفاده از نوبتکاری برای این مشاغل، قوانین جمعه کاری کاملاً اعمال میشود و آنها مستحق دریافت فوقالعاده جمعه کاری هستند. در واقع، استثنایی در تعلق این فوقالعاده برای مشاغل خاص وجود ندارد و همه کارگران مشمول ماده ۶۲ قانون کار هستند.


نحوه محاسبه حقوق و دستمزد جمعه کاری
یکی از مهمترین بخشهای مربوط به جمعه کاری در قانون کار، نحوه محاسبه دقیق حقوق و دستمزد آن است. این بخش با جزئیات و مثالهای کاربردی، به شما کمک میکند تا با فرمولها و مبانی محاسبه آشنا شوید.
فرمول محاسبه جمعه کاری (مبلغ و ضریب)
بر اساس ماده ۶۲ قانون کار، کارگرانی که در روز جمعه کار میکنند، علاوه بر مزد عادی خود، برای هر ساعت کار در روز جمعه، 40% فوقالعاده دریافت خواهند کرد.
فرمول کلی محاسبه جمعه کاری به شرح زیر است:
حقوق مبنای روزانه * 40%
مزد روزانه: شامل حقوق پایه روزانه، مزایای ثابت پرداختی به تبع شغل (مانند حق جذب، فوقالعاده شغل) میشود، اما مزایای رفاهی و انگیزشی (مانند حق مسکن، بن کارگری) در این محاسبه وارد نمیشوند.


محاسبه مبلغ هر ساعت جمعه کاری در سال ۱۴۰۴ (و مقایسه با ۱۴۰۳)
برای درک بهتر، بیایید یک مثال فرضی برای محاسبه مبلغ هر ساعت جمعه کاری در سالهای مختلف ارائه دهیم. فرض کنید حداقل حقوق روزانه در سال ۱۴۰۳ مبلغ X و در سال ۱۴۰۴ مبلغ Y باشد.
مثال فرضی برای سال ۱۴۰۳:
اگر حداقل مزد روزانه (بدون در نظر گرفتن سایر مزایا) در سال ۱۴۰۳ مبلغ ۲۰۰,۰۰۰ تومان باشد:
مبلغ هر روز جمعه کاری = (۲۰۰,۰۰۰ * 40%) = 8۰,۰۰۰ تومان
مثال فرضی برای سال ۱۴۰۴:
اگر حداقل مزد روزانه (بدون در نظر گرفتن سایر مزایا) در سال ۱۴۰۴ مبلغ ۲۵۰,۰۰۰ تومان باشد:
مبلغ هر روز جمعه کاری = (۲۵۰,۰۰۰ * 40%) = 1۰۰,۰۰۰ تومان
این اعداد صرفاً برای روشن شدن نحوه محاسبه هستند و باید بر اساس آخرین مصوبات شورای عالی کار و فیش حقوقی کارگر محاسبه شوند.
مبنای محاسبه جمعه کاری: حقوق پایه یا حقوق روزانه؟
مبنای محاسبه جمعه کاری، مزد روزانه کارگر است. این مزد روزانه شامل حقوق پایه و مزایای ثابت و مستمر مرتبط با شغل میشود. به عبارت دیگر، هر آنچه که به طور منظم و ثابت به عنوان دستمزد در ازای کار به کارگر پرداخت میشود، در محاسبه جمعه کاری لحاظ میگردد. مزایای رفاهی مانند حق مسکن، بن کارگری، حق اولاد و… که جنبه حمایتی دارند و نه جبران کار، در این محاسبه دخیل نیستند.
محاسبه جمعه کاری عادی
جمعه کاری عادی به حالتی گفته میشود که کارگر در روز جمعه در محل کار حاضر میشود، و در طول هفته، یک روز دیگر به عنوان تعطیل جایگزین برای او در نظر گرفته نشده است. در این حالت، کارگر به ازای هر ساعت 1.4 مزد را دریافت میکند.
مثال: کارگری با مزد روزانه ۲۵۰,۰۰۰ تومان، ۸ ساعت در روز جمعه کار کرده است.
مبلغ هر ساعت جمعه کاری = (۲۵۰,۰۰۰ / ۷.۳۳) * 1.4 = ۴7,727 تومان
مبلغ جمعه کاری برای ۸ ساعت = 47,727 * ۸ = ۳81,818 تومان
محاسبه جمعه کاری به عنوان اضافه کاری (یا فوقالعاده جمعه کاری)
زمانی که کارگر در روز جمعه کار میکند و هیچ روز تعطیل جایگزینی در طول هفته به او داده نمیشود، مستحق دریافت اضافه کاری خواهد بود. این بدان معناست که روز جمعه برای او هم روز تعطیل هفتگی محسوب میشود که کار کرده و هم ساعات کاری او در این روز، مازاد بر ساعات کار عادی هفتگی (۴۴ ساعت) خواهد بود. در این حالت، کارگر برای هر ساعت کار در روز جمعه، 1.4 مزد هر ساعت کار عادی را دریافت میکند. البته برخی تفاسیر این مبلغ را ۱۷۵% (۱۰۰% مزد عادی + ۴۰% اضافه کاری + ۳۵% جمعه کاری) در نظر میگیرند که در بخش تفاوتها بیشتر توضیح داده میشود.


تفاوت جمعه کاری با اضافه کاری و تعطیل کاری
برای بسیاری از کارگران و کارفرمایان، تمایز بین جمعه کاری، اضافه کاری و تعطیل کاری دشوار است. درک این تفاوتها برای محاسبه صحیح حقوق و رعایت قوانین بسیار حیاتی است.
جمعه کاری در مقابل اضافه کاری: تفاوتهای کلیدی
- جمعه کاری: کار در روز جمعه که به طور پیشفرض روز تعطیل هفتگی است، اما مجموعه روز دیگری را برای تعطیل برگزیده. فوقالعاده آن 40% مزد هر ساعت کار عادی است.
- اضافه کاری: کار مازاد بر ساعات کار عادی روزانه (۸ ساعت) یا هفتگی (۴۴ ساعت) در هر روز کاری. فوقالعاده آن ۴۰% مزد هر ساعت کار عادی است.
تفاوت اصلی: جمعه کاری به دلیل انجام کار در روز تعطیل هفتگی است، در حالی که اضافه کاری به دلیل افزایش ساعات کار از حد قانونی است. ممکن است جمعه کاری همزمان اضافه کاری نیز محسوب شود، اگر کار در روز جمعه باعث شود ساعات کار هفتگی از ۴۴ ساعت تجاوز کند و روز تعطیل جایگزینی هم داده نشود.
جمعه کاری و تعطیل کاری: شباهتها و تفاوتها
- جمعه کاری: کار در روز جمعه (تعطیل هفتگی). فوقالعاده ۴۰% دارد.
- تعطیل کاری: کار در روزهای تعطیل رسمی (مانند نوروز، عید فطر، ۲۲ بهمن و…). فوقالعاده آن نیز مانند جمعه کاری ۴۰% است.
- شباهت: هر دو به کار در روزهای تعطیل مربوط میشوند و فوقالعاده یکسانی (40%) دارند.
- تفاوت: جمعه کاری مختص روز جمعه است، در حالی که تعطیل کاری مربوط به سایر تعطیلات رسمی است.
فوقالعاده جمعه کاری چیست؟
فوقالعاده جمعه کاری همان ۴۰% اضافی است که به مزد هر ساعت کار در روز جمعه اضافه میشود. این فوقالعاده جبرانکننده عدم استفاده کارگر از حق تعطیلی هفتگی خود است. این مبلغ جدا از هرگونه اضافه کاری احتمالی محاسبه میشود.
سناریوهای مختلف محاسبه جمعه کاری
محاسبه جمعه کاری میتواند بسته به شرایط و توافقات، پیچیدگیهایی داشته باشد. در این بخش، سناریوهای رایج را بررسی و نحوه محاسبه در هر یک را توضیح میدهیم.
حالت اول: جمعه کاری با یک روز تعطیل جایگزین
در این حالت، کارگر در روز جمعه کار میکند، اما کارفرما یک روز دیگر در طول هفته (مثلاً شنبه یا یکشنبه) را به عنوان روز تعطیل جایگزین برای او در نظر میگیرد. در این صورت، ساعات کار هفتگی کارگر از ۴۴ ساعت تجاوز نمیکند.
- نحوه محاسبه: کارگر فقط مستحق دریافت فوقالعاده ۳۵% جمعه کاری برای ساعات کار در روز جمعه است.
- مثال: کارگری با مزد ساعتی ۵۰,۰۰۰ تومان، ۸ ساعت در روز جمعه کار میکند و روز دوشنبه تعطیل است.
- مبلغ جمعه کاری رورانه = ۵۰,۰۰۰ * ۰.۳۵ = ۱۷,۵۰۰ تومان
- مبلغ کل جمعه کاری برای ۸ ساعت = ۱۷,۵۰۰ * ۸ = ۱۴۰,۰۰۰ تومان
(مزد ۸ ساعت کار عادی در روز جمعه نیز به او پرداخت میشود، زیرا این روز به عنوان یک روز کاری عادی در نظر گرفته شده است.)
حالت دوم: جمعه کاری بدون روز تعطیل جایگزین
در این سناریو، کارگر در روز جمعه کار میکند و کارفرما هیچ روز تعطیل جایگزینی در طول هفته به او نمیدهد. این بدان معناست که کارگر علاوه بر کار در روز تعطیل هفتگی خود، ساعات کار هفتگی او نیز از ۴۴ ساعت تجاوز کرده است.
نحوه محاسبه: در این حالت، کارگر برای هر ساعت کار در روز جمعه، هم فوقالعاده ۳۵% جمعه کاری و هم ۴۰% اضافه کاری را دریافت میکند.
- مبلغ هر ساعت کار در روز جمعه = مزد ساعتی (۱ + ۰.۳۵ + ۰.۴۰) = مزد ساعتی ۱.۷۵
- مثال: کارگری با مزد ساعتی ۵۰,۰۰۰ تومان، ۸ ساعت در روز جمعه کار میکند و روز تعطیل جایگزین ندارد.
- مبلغ هر ساعت کار در روز جمعه = ۵۰,۰۰۰ * ۱.۷۵ = ۸۷,۵۰۰ تومان
- مبلغ کل جمعه کاری (با احتساب اضافه کاری) برای ۸ ساعت = ۸۷,۵۰۰ * ۸ = ۷۰۰,۰۰۰ تومان
(این مبلغ شامل مزد عادی، فوقالعاده جمعه کاری و فوقالعاده اضافه کاری است.)
حالت سوم: جمعه کاری همراه با اضافه کاری در همان روز
این حالت زمانی رخ میدهد که کارگر در روز جمعه، بیش از ساعات کار عادی خود (مثلاً بیش از ۸ ساعت) کار کند و روز تعطیل جایگزین نیز نداشته باشد.
نحوه محاسبه:
- برای ۸ ساعت اول کار در روز جمعه: مبلغ هر ساعت = مزد ساعتی ۱.۷۵
- برای ساعات مازاد بر ۸ ساعت در روز جمعه: این ساعات نیز به عنوان اضافه کاری محسوب میشوند و علاوه بر فوقالعاده جمعه کاری، فوقالعاده اضافه کاری نیز به آنها تعلق میگیرد.
- مبلغ هر ساعت اضافه کاری در روز جمعه = مزد ساعتی (۱ + ۰.۳۵ + ۰.۴۰) = مزد ساعتی ۱.۷۵ (برخی تفاسیر این ساعات را با ضریب ۱.۷۵ و برخی با ضریب ۱.۴۰ (اضافه کاری) و ۳۵% (جمعه کاری) و ۱۰۰% (مزد عادی) یعنی ۲.۷۵ محاسبه میکنند که نیاز به دقت در تفسیر دارد. معمولاً همان ۱.۷۵ برای کل ساعات جمعه کاری در نظر گرفته میشود.)
- مثال: کارگری با مزد ساعتی ۵۰,۰۰۰ تومان، ۱۰ ساعت در روز جمعه کار میکند و روز تعطیل جایگزین ندارد.
- مبلغ هر ساعت کار در روز جمعه (برای ۱۰ ساعت) = ۵۰,۰۰۰ ۱.۷۵ = ۸۷,۵۰۰ تومان
- مبلغ کل جمعه کاری (با احتساب اضافه کاری) برای ۱۰ ساعت = ۸۷,۵۰۰ ۱۰ = ۸۷۵,۰۰۰ تومان
مثالهای کاربردی برای محاسبه جمعه کاری در سناریوهای مختلف
برای روشن شدن بیشتر، فرض کنید مزد ساعتی کارگری ۶۰,۰۰۰ تومان است.
مثال ۱ (حالت اول): ۸ ساعت جمعه کاری با یک روز تعطیل جایگزین.
مبلغ جمعه کاری = (۶۰,۰۰۰×۰.۳۵) ۸ = ۱۶۸,۰۰۰ تومان
(علاوه بر این، مزد ۸ ساعت کار عادی یعنی ۴۸۰,۰۰۰ تومان نیز پرداخت میشود.)
مثال ۲ (حالت دوم): ۸ ساعت جمعه کاری بدون روز تعطیل جایگزین.
مبلغ جمعه کاری (با احتساب اضافه کاری) = (۶۰,۰۰۰ ۱.۷۵) ۸ = ۸۴۰,۰۰۰ تومان
مثال ۳ (حالت سوم): ۱۰ ساعت جمعه کاری بدون روز تعطیل جایگزین.
مبلغ جمعه کاری (با احتساب اضافه کاری) = (۶۰,۰۰۰ ۱.۷۵) ۱۰ = ۱,۰۵۰,۰۰۰ تومان


قوانین و مقررات تکمیلی مرتبط با جمعه کاری
علاوه بر نحوه محاسبه، جنبههای دیگری از جمعه کاری در قانون کار نیز وجود دارد که دانستن آنها برای کارگران و کارفرمایان ضروری است.
آیا جمعه کاری مشمول بیمه و مالیات میشود؟
بله، فوقالعاده جمعه کاری به عنوان بخشی از حقوق و دستمزد کارگر، مشمول کسورات قانونی از جمله بیمه تامین اجتماعی و مالیات بر حقوق میشود. این مبلغ به عنوان درآمد کارگر تلقی شده و در محاسبات بیمه و مالیات لحاظ میگردد. کارفرمایان موظفند این کسورات را از مبلغ جمعه کاری کسر و به سازمانهای مربوطه پرداخت کنند.
مرخصی استحقاقی در زمان جمعه کاری
اگر کارگر در روز جمعه کار کند و روز تعطیل جایگزین دریافت کند، آن روز تعطیل جایگزین، جزو مرخصی استحقاقی او محسوب نمیشود. مرخصی استحقاقی، حق جداگانهای است که به ازای هر ماه کار، ۲.۵ روز (مجموعاً ۲۶ روز در سال) به کارگر تعلق میگیرد و ربطی به جمعه کاری ندارد. اگر کارگر در روز جمعه کار کند و روز تعطیل جایگزین نداشته باشد، آن روز جمعه به عنوان یک روز کاری عادی با فوقالعادههای مربوطه در نظر گرفته میشود و تأثیری بر میزان مرخصی استحقاقی او ندارد.
شرایط و مقررات خاص برای مشاغل شیفتی و نوبتی
برای کارگران شیفتی و نوبتی که به دلیل ماهیت کارشان، ممکن است روزهای تعطیل هفتگی آنها غیر از جمعه باشد، قوانین جمعه کاری کمی متفاوت است. اگر روز تعطیل هفتگی آنها (که در قرارداد کار مشخص شده است) غیر از جمعه باشد و در روز جمعه کار کنند، آن روز جمعه برای آنها یک روز کاری عادی محسوب میشود و صرفاً فوقالعاده ۳۵% جمعه کاری به آنها تعلق میگیرد. اما اگر روز جمعه، همان روز تعطیل هفتگی آنها باشد و در آن روز کار کنند، مشمول همان قوانین عمومی جمعه کاری (با یا بدون تعطیل جایگزین) خواهند بود.
نکات پایانی
درک صحیح جمعه کاری در قانون کار برای حفظ حقوق و تکالیف هر دو طرف رابطه کار بسیار حائز اهمیت است. این مقاله سعی کرد تا با ارائه اطلاعات دقیق و مستند، تمامی جنبههای این موضوع را پوشش دهد.
- جمعه کاری به کار در روز تعطیل هفتگی (جمعه) اطلاق میشود.
- مبنای قانونی آن ماده ۶۲ قانون کار است.
- فوقالعاده آن حداقل ۳۵% مزد هر ساعت کار عادی است.
- در صورت عدم وجود تعطیل جایگزین، علاوه بر ۳۵% جمعه کاری، ۴۰% اضافه کاری نیز به کارگر تعلق میگیرد (مجموعاً ۱۷۵% مزد ساعتی).
- جمعه کاری مشمول بیمه و مالیات است.
- تفاوت آن با اضافه کاری و تعطیل کاری در مبنای پرداخت و نوع روز تعطیل است.
- برای مشاغل شیفتی، قوانین خاصی در مورد تعیین روز تعطیل هفتگی وجود دارد.
رعایت دقیق قوانین جمعه کاری نه تنها از بروز اختلافات و دعاوی حقوقی بین کارگر و کارفرما جلوگیری میکند، بلکه به ایجاد محیط کاری عادلانه و شفاف نیز کمک میکند. کارگران با آگاهی از حقوق خود میتوانند از دریافت دستمزد صحیح اطمینان حاصل کنند و کارفرمایان نیز با اجرای صحیح قوانین، از تبعات قانونی و جریمههای احتمالی مصون خواهند ماند. در نهایت، درک و اجرای درست قوانین جمعه کاری در قانون کار، به ارتقاء سطح رضایت شغلی و بهرهوری در جامعه کمک شایانی خواهد کرد.
سوالات متداول پیرامون جمعه کاری
۱. آیا کارفرما میتواند بدون پرداخت فوقالعاده، کارگر را مجبور به جمعه کاری کند؟
خیر، طبق ماده ۶۲ قانون کار، کارفرما موظف به پرداخت فوقالعاده ۳۵% جمعه کاری است و عدم پرداخت آن تخلف محسوب میشود.
۲. اگر جمعه کاری بیش از ۸ ساعت باشد، نحوه محاسبه چگونه است؟
ساعات مازاد بر ۸ ساعت در روز جمعه (بدون تعطیل جایگزین) نیز مشمول همان ضریب ۱.۷۵ (۱۰۰% مزد عادی + ۳۵% جمعه کاری + ۴۰% اضافه کاری) میشود.
۳. آیا جمعه کاری برای کارگران پاره وقت نیز محاسبه میشود؟
بله، جمعه کاری برای کارگران پاره وقت نیز بر اساس ساعات کار انجام شده و مزد ساعتی آنها محاسبه و پرداخت میشود.
4. تفاوت اصلی جمعه کاری و تعطیل کاری چیست؟
جمعه کاری به کار در روز جمعه (تعطیل هفتگی) اشاره دارد، در حالی که تعطیل کاری به کار در روزهای تعطیل رسمی (مانند عید نوروز) مربوط میشود. هر دو دارای فوقالعاده ۳۵% هستند.
5. اگر روز جمعه با یک تعطیل رسمی همزمان شود، فوقالعاده چگونه محاسبه میشود؟
در این حالت، کارگر مستحق دریافت یک فوقالعاده ۳۵% است. قانون کار برای تداخل این دو حالت، فوقالعاده مضاعف در نظر نگرفته است و همان ۳۵% برای کار در روز تعطیل (چه جمعه و چه رسمی) اعمال میشود.
6. آیا کار در روزهای تعطیل رسمی نیز مشمول اضافه کاری میشود؟
بله، اگر کار در روز تعطیل رسمی (مانبالغ بر ساعات کار عادی هفتگی شود و روز تعطیل جایگزین نیز داده نشود، علاوه بر فوقالعاده ۳۵% تعطیل کاری، مشمول ۴۰% اضافه کاری نیز خواهد شد.
7. آیا کارفرما میتواند روز تعطیل رسمی را به عنوان روز کاری اعلام کند؟
خیر، روزهای تعطیل رسمی در تقویم مشخص شدهاند و کارفرما نمیتواند به صورت یکجانبه آنها را لغو کند. کار در این روزها مستلزم پرداخت فوقالعاده تعطیل کاری است.



