استرداد مالیاتی چیست؟

در نظام‌های مالیاتی کارآمد، شفافیت، عدالت و پاسخگویی سه اصل کلیدی هستند که اعتماد شهروندان را به‌دنبال دارند. یکی از ابزارهایی که می‌تواند این اعتماد را تقویت کند، استرداد مالیاتی است. این مفهوم نه‌تنها در کشور ما بلکه در بسیاری از کشورها، به عنوان بخشی از حقوق مالیاتی افراد و کسب‌وکارها شناخته می‌شود.

گاهی ممکن است اشخاص حقیقی یا حقوقی بنا بر دلایل مختلف، مالیاتی بیش از میزان واقعی بدهی خود پرداخت کنند. در چنین شرایطی، قانون به آن‌ها اجازه می‌دهد که با طی فرآیندی مشخص، مبلغ اضافه پرداخت‌شده را از سازمان امور مالیاتی بازپس گیرند؛ به این فرآیند، استرداد مالیاتی گفته می‌شود.

در ادامه این مقاله از آپاداس، به‌صورت گام‌به‌گام با تعریف دقیق، انواع، شرایط مشمولان، مدارک موردنیاز، مراحل درخواست، مهلت قانونی، نقش سازمان امور مالیاتی، نحوه اعتراض در صورت رد درخواست، و پرسش‌های متداول درباره استرداد مالیاتی آشنا خواهیم شد. این محتوا برای تمامی افراد، چه متخصص و چه غیرمتخصص، قابل فهم طراحی شده است و با استفاده از مثال‌های کاربردی، مفهوم استرداد مالیاتی را به‌روشی ساده و دقیق روشن می‌سازد.

 

تعریف استرداد مالیاتی

استرداد مالیاتی به فرآیندی گفته می‌شود که در آن، مالیات‌های پرداخت‌شده‌ی مازاد توسط اشخاص یا شرکت‌ها، بنا به دلایل قانونی، توسط اداره امور مالیاتی به آن‌ها بازگردانده می‌شود. این بازگشت مالی می‌تواند مربوط به مالیات‌های مستقیم مانند: مالیات بر حقوق یا مالیات عملکرد شرکت‌ها، یا مالیات‌های غیرمستقیم مانند: مالیات بر ارزش افزوده باشد.

به بیان ساده‌تر، اگر یک فرد یا شرکت به‌اشتباه یا به‌دلیل پیش‌پرداخت‌های اضافه، مبلغی بیش از میزان نهایی مالیات خود به دولت پرداخته باشد، حق دارد که درخواست بازپرداخت وجه اضافه را ثبت کند.

مثال کاربردی: شرکت «آتیه‌سازان ویرا» در اظهارنامه عملکرد سال ۱۴۰۲ خود، بر اساس برآورد اولیه، مبلغ ۱٬۵۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال مالیات پرداخت کرده است؛ اما پس از رسیدگی نهایی، اداره امور مالیاتی، بدهی قطعی شرکت را فقط ۱٬۲۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال تعیین می‌کند. در این حالت، شرکت می‌تواند برای استرداد ۳۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال مازاد پرداختی اقدام کند.

 

علل ایجاد استرداد مالیاتی

استرداد مالیاتی اغلب در یکی از شرایط زیر اتفاق می‌افتد:

این دلایل، قانونی هستند و اداره امور مالیاتی موظف است در صورت تأیید مدارک و مستندات، استرداد را انجام دهد.

 

انواع استرداد مالیاتی

استرداد مالیاتی فقط به یک نوع مالیات محدود نمی‌شود. بسته به نوع مالیاتی که پرداخت شده و شرایط مؤدی، استرداد می‌تواند در قالب‌های مختلفی صورت گیرد. در این بخش، به بررسی رایج‌ترین انواع استرداد مالیاتی در ایران می‌پردازیم تا مخاطبان بدانند برای چه نوع مالیاتی امکان استرداد وجود دارد و چه تفاوت‌هایی میان آن‌ها وجود دارد.

استرداد مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات غیرمستقیم است که در تمام مراحل زنجیره تولید و توزیع بر کالاها و خدمات افزوده می‌شود. بسیاری از کسب‌وکارها هنگام خرید کالا و خدمات، مالیات پرداخت می‌کنند ولی ممکن است در مرحله فروش، نتوانند به همان میزان مالیات وصول کنند.

در چنین شرایطی، ممکن است اعتبار مالیاتی بنگاه اقتصادی بیش از بدهی مالیاتی آن باشد. در این حالت، مؤدی می‌تواند درخواست استرداد مازاد پرداختی خود را ثبت کند.

مثال کاربردی: شرکت «پایا تجهیز صنعت» در سه‌ماهه اول سال، مبلغ ۲۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کرده است؛ اما در فروش‌های خود فقط ۱۸۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال مالیات اخذ نموده. بر این اساس، حق دارد ۷۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال مازاد پرداختی را به عنوان استرداد دریافت کند.

 

استرداد مالیات بر درآمد حقوق

کارکنان و کارمندان در طول سال از محل حقوق و مزایا، مالیات بر درآمد پرداخت می‌کنند. در برخی موارد، به‌ویژه در مشاغلی که دارای کسورات متغیر هستند یا در شرایطی مانند: پایان همکاری، بازنشستگی یا اصلاح اطلاعات حقوقی، ممکن است مالیات بیش‌ازحد کسر شده باشد.

در این مواقع، شخص حقیقی یا حتی کارفرما می‌تواند برای استرداد مالیات اضافه‌شده اقدام کند.

مثال کاربردی: خانم «نسترن رادمنش» در سال ۱۴۰۲ بابت حقوق ماهانه دریافتی‌اش حدود ۲۵٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال مالیات پرداخت می‌کرد. در پایان سال، با محاسبات مجدد مشخص شد که با توجه به معافیت‌های جدید، فقط باید ۲۱٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال مالیات می‌پرداخت؛ بر این اساس، مبلغ ۴٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال به‌عنوان مالیات اضافه کسرشده، قابل استرداد خواهد بود.

 

استرداد مالیات پرداختی اضافه (مازاد بر بدهی قطعی)

این نوع استرداد مربوط به مواقعی است که یک شرکت یا فرد، مالیاتی را به‌صورت علی‌الحساب یا براساس پیش‌بینی‌هایی که به دنبال آن اصلاح می‌شود، پرداخت کرده و در پایان سال یا پس از رسیدگی، مشخص می‌شود بدهی نهایی کمتر از مبلغ پرداخت‌شده بوده است.

در این حالت، شخص می‌تواند مازاد پرداختی را استرداد کند.

مثال کاربردی: مؤسسه خدماتی «پرنیان پژوه» برای عملکرد سال ۱۴۰۱، حدود ۹۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال مالیات علی‌الحساب پرداخت کرده بود. پس از رسیدگی، مالیات قطعی به میزان ۷۸۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال تعیین شد. بنابراین، این مؤسسه حق دریافت ۱۲۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال استرداد را دارد.

 

استرداد مالیات‌های مستقیم

مالیات‌های مستقیم شامل: مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، مالیات شرکت‌ها، املاک و ارث است. گاهی اوقات به دلایل قانونی، معافیت‌ها یا پرداخت اشتباه، مالیات اضافه پرداخت می‌شود.

در این حالت، مؤدی می‌تواند برای بازپس‌گیری وجه اضافه، درخواست استرداد مالیات مستقیم دهد. این فرآیند نیازمند ارائه مستندات قوی و تطابق با مقررات مالیاتی است.

 

استرداد مالیات‌های غیرمستقیم

مالیات‌های غیرمستقیم شامل مالیات‌هایی است که به‌طور غیرمستقیم و در فرآیند خرید کالا یا خدمات از مصرف‌کننده دریافت می‌شود، مانند: مالیات بر ارزش افزوده یا عوارض خاص. اگر در این نوع پرداخت‌ها اشتباهی رخ دهد یا بیش‌ازحد پرداخت انجام شده باشد، مؤدی مجاز به ثبت درخواست استرداد خواهد بود.

در مجموع، هر نوع مالیاتی که بیش از میزان واقعی پرداخت شود و اسناد آن قابل اثبات باشد، مشمول فرآیند استرداد خواهد بود؛ البته مشروط به آنکه قانونی برای غیرقابل استرداد بودن آن وجود نداشته باشد (که در بخش دهم مقاله بررسی خواهد شد).

 

چه کسانی مشمول استرداد مالیاتی می‌شوند؟

همه‌ی مؤدیان مالیاتی، صرف‌نظر از اینکه حقیقی یا حقوقی باشند، در صورتی‌که بیش از حد واقعی، مالیات پرداخت کرده باشند، می‌توانند مشمول استرداد شوند. با این حال، شرایط عمومی و گاهی شرایط خاصی نیز وجود دارد که بر احراز صلاحیت افراد برای دریافت استرداد مالیاتی تأثیر می‌گذارد.

در ادامه، به دو بخش اصلی از شرایط مشمولیت می‌پردازیم:

شرایط عمومی مشمولان استرداد مالیاتی

برای آنکه یک فرد یا شرکت بتواند مشمول استرداد مالیاتی شناخته شود، باید شرایط زیر را داشته باشد:

1. پرداخت بیش از میزان بدهی مالیاتی: تنها در صورتی امکان استرداد وجود دارد که مستنداً بیش‌ازحد مقرر در قانون، مالیات پرداخت شده باشد.
2. ارائه مدارک معتبر: مؤدی باید مدارک پرداخت مالیات و نیز مستنداتی که اثبات می‌کند این پرداخت مازاد بوده را ارائه کند.
3. نداشتن بدهی قطعی دیگر: در بسیاری موارد، اگر مؤدی بدهی مالیاتی دیگری داشته باشد، مبلغ اضافه ابتدا به تسویه آن بدهی اختصاص داده می‌شود و در صورت باقی‌ماندن، قابل استرداد است.
4. ثبت درخواست در مهلت قانونی: اگرچه برخی استردادها محدودیت زمانی ندارند؛ اما در موارد خاص مانند: استرداد مالیات بر ارزش افزوده یا مالیات بر درآمد حقوق، ثبت درخواست باید در بازه زمانی مشخص انجام شود.
5. عدم سوء‌استفاده یا جعل اسناد: در صورت وجود شواهدی مبنی بر دست‌کاری اسناد یا اظهارنامه‌ها، استرداد منتفی و به احتمال زیاد مؤدی مشمول جریمه خواهد شد.

شرایط خاص مشمولیت بر اساس نوع مالیات

گاهی قوانین مربوط به نوع خاصی از مالیات، شرایط اختصاصی برای استرداد در نظر گرفته‌اند. به برخی از آن‌ها در زیر اشاره می‌شود:

در استرداد مالیات بر ارزش افزوده:

 

در استرداد مالیات بر حقوق:

 

در استرداد مالیات‌های علی‌الحساب:

مثال کاربردی: شرکت «نگین تجارت کاسپین» در فصل تابستان سال ۱۴۰۲، با افزایش نرخ خرید مواد اولیه مواجه شد و مالیات بر ارزش افزوده بیشتری پرداخت کرد؛ در حالی‌که فروش‌های آن دوره کاهش یافته بود، با تنظیم دقیق اظهارنامه و ارائه اسناد خرید و فروش، شرکت توانست مشمول استرداد مبلغ ۴۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال مالیات شود.

بدین جهت، مشمول بودن برای استرداد مالیاتی نه‌تنها به نوع مالیات، بلکه به رفتار مالیاتی مؤدی، دقت در مستندسازی و رعایت مهلت‌های قانونی نیز وابسته است.

مدارک لازم برای استرداد مالیاتی

برای آنکه یک مؤدی بتواند درخواست استرداد مالیاتی خود را ثبت و پیگیری کند، باید مجموعه‌ای از مدارک قانونی و قابل استناد را ارائه دهد. نبود هر یک از این مدارک می‌تواند منجر به رد درخواست یا طولانی شدن فرآیند رسیدگی شود. مدارک لازم، بسته به نوع مالیات و وضعیت مؤدی ممکن است کمی تفاوت داشته باشند؛ اما اصول کلی آن‌ها در سه دسته زیر قابل بررسی است:

مدارک هویتی

این مدارک برای شناسایی مؤدی، تطبیق اطلاعات با سامانه مالیاتی، و اثبات صلاحیت وی برای ثبت درخواست استرداد ضروری هستند. مدارک هویتی شامل موارد زیر هستند:

• تصویر کارت ملی و شناسنامه (برای اشخاص حقیقی).
• روزنامه رسمی، اساسنامه، و آگهی تغییرات (برای اشخاص حقوقی).
• کد اقتصادی فعال.
• گواهی ثبت‌نام در سامانه مودیان (در صورت نیاز).

 

مدارک مالیاتی

این بخش از مدارک مهم‌ترین مستندات را برای اثبات حق استرداد تشکیل می‌دهد و باید دقیق، قابل استناد، و منطبق با اظهارنامه‌های مالیاتی باشد. این مدارک عبارتنداز:

• رسید پرداخت مالیات یا قبض پرداخت‌شده از طریق درگاه‌های رسمی.
• اظهارنامه مالیاتی مربوطه (مالیات بر عملکرد، ارزش افزوده، حقوق و…).
• برگ قطعی یا برگ تشخیص مالیات (در صورت وجود).
• گواهی ماده ۱۸۷ برای املاک (در صورت ارتباط موضوع).
• دفاتر قانونی (روزنامه و کل) در صورت درخواست ممیز.
• صورت‌حساب‌های فروش و خرید مشمول ارزش افزوده (برای استرداد ارزش افزوده).

 

سایر مدارک موردنیاز

بسته به نوع مالیات و وضعیت خاص مؤدی، ممکن است نیاز به مدارک اضافی نیز باشد:

• قراردادها، صورتحساب‌ها، و رسیدهای بانکی مرتبط با تراکنش‌های مشمول مالیات.
• لیست حقوق و دستمزد به همراه فیش‌ها (برای استرداد مالیات بر حقوق).
• اظهارنامه اصلاحی (در صورت اصلاح قبلی).
• گواهی عدم بدهی مالیاتی (در موارد خاص).
• مکاتبات انجام‌شده با اداره امور مالیاتی مربوطه.

 

نکات مهم:

• تمامی مدارک باید واضح، بدون خط‌خوردگی و خوانا باشند.
• بارگذاری مدارک در سامانه‌ها باید طبق فرمت اعلام‌شده انجام گیرد (اغلب PDF یا JPG).
• اگر درخواست توسط وکیل یا نماینده قانونی ثبت می‌شود، ارائه وکالت‌نامه رسمی یا معرفی‌نامه معتبر الزامی است.

مثال کاربردی: آقای «فرهاد پورکریمی»، مشاور املاک، در سال ۱۴۰۲ مالیات بیشتری بابت نقل و انتقال یک ملک پرداخت کرده بود. او برای استرداد مبلغ اضافه‌شده، مدارک زیر را آماده کرد:

تصویر سند ملک، رسید پرداخت مالیات، گواهی ماده ۱۸۷، کارت ملی، و درخواست کتبی استرداد. پس از ارائه کامل مدارک در سامانه، پرونده او در کمتر از یک ماه بررسی و مبلغ استردادی به حسابش واریز شد.

بر این اساس، داشتن مدارک دقیق، شفاف و قانونی، اولین شرط موفقیت در فرآیند استرداد مالیاتی است. بی‌توجهی به جزئیات می‌تواند باعث رد درخواست یا تأخیر طولانی در رسیدگی شود.

 

مراحل درخواست استرداد مالیاتی

فرآیند درخواست استرداد مالیاتی در ایران به‌صورت نیمه‌الکترونیکی و با استفاده از سامانه‌های رسمی سازمان امور مالیاتی انجام می‌شود. برای این‌که مؤدی بتواند مبلغ اضافه پرداخت‌شده را بازپس بگیرد، باید مراحلی مشخص، دقیق و مستند را طی کند. هرگونه اشتباه در این مراحل ممکن است منجر به تأخیر، رد درخواست یا نیاز به تکمیل پرونده شود.

در این بخش، به‌صورت گام‌به‌گام، مراحل اصلی ثبت و پیگیری درخواست استرداد را شرح می‌دهیم:

 

1- مراجعه به سامانه مالیاتی مربوطه

اولین قدم برای ثبت درخواست، ورود به سامانه عملیات الکترونیکی سازمان امور مالیاتی کشور به نشانی tax.gov.ir یا سامانه مودیان در صورت لزوم است.

مؤدی باید با نام کاربری و رمز عبور اختصاصی وارد پنل خود شود. در برخی موارد (مانند: مالیات بر ارزش افزوده)، ورود به سامانه “مالیات بر ارزش افزوده” یا “سامانه مؤدیان” الزامی است.

 

2- تکمیل فرم درخواست استرداد

پس از ورود به سامانه، مؤدی باید بخش مربوط به “درخواست استرداد” را انتخاب کرده و فرم مربوطه را با دقت بالا و بدون اشتباه تایپی تکمیل نماید. این فرم شامل مواردی مانند:

• مشخصات کامل مؤدی.
• نوع مالیات (عملکرد، حقوق، ارزش افزوده و…).
• مبلغ درخواستی برای استرداد.
• دوره یا سال مالی مربوطه.
• دلایل درخواست استرداد.
• اطلاعات حساب بانکی جهت واریز.

برخی سامانه‌ها به‌طور خودکار مبلغ قابل استرداد را از روی اظهارنامه‌ها و پرداخت‌های قبلی استخراج می‌کنند؛ اما امکان اصلاح توسط مؤدی نیز وجود دارد.

 

3- بارگذاری مدارک مورد نیاز

در این مرحله، مؤدی باید مدارکی را که در بخش قبل توضیح داده شد (مدارک هویتی، مالیاتی، و سایر مستندات) در قالب فایل‌های اسکن‌شده بارگذاری کند. توصیه می‌شود:

• از فایل‌هایی با حجم کمتر از ۲ مگابایت استفاده شود.
• مدارک مهم با فرمت PDF و تصاویر با فرمت JPG ذخیره شوند.
• نام فایل‌ها گویا و بدون کاراکتر خاص باشد (مانند: “pdf”).

 

4- ثبت نهایی و دریافت کد پیگیری

پس از اطمینان از صحت اطلاعات واردشده و بارگذاری مدارک، مؤدی باید درخواست را نهایی و ثبت کند. سامانه پس از ثبت موفق، کد رهگیری منحصر‌به‌فردی برای پیگیری وضعیت درخواست صادر می‌کند. این کد باید به‌دقت نگهداری شود تا در مراحل بعدی و مکاتبات اداری مورد استفاده قرار گیرد.

 

5- پیگیری وضعیت درخواست

پس از ثبت نهایی، مؤدی می‌تواند با استفاده از کد پیگیری یا از طریق بخش “پیگیری درخواست‌ها” در سامانه، وضعیت رسیدگی به پرونده استرداد را بررسی کند. در برخی موارد، اداره امور مالیاتی ممکن است درخواست تکمیل مدارک، رفع ابهام، یا مراجعه حضوری دهد.

مؤدی باید آمادگی پاسخ‌گویی به درخواست‌های تکمیلی اداره مالیات را داشته باشد. گاهی برای استردادهای بزرگ، ممیزی دقیق یا بازدید میدانی نیز انجام می‌شود.

مثال کاربردی: شرکت «ره‌آوران پیشتاز پویا» پس از دریافت برگ قطعی مالیات، متوجه شد که مبلغ ۱۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال بیشتر از بدهی واقعی پرداخت کرده است. با ورود به سامانه، تکمیل فرم درخواست، بارگذاری اسناد مالی و دریافت کد رهگیری، فرآیند استرداد را آغاز کرد. پس از سه هفته، وضعیت درخواست به «در حال بررسی توسط ممیز» تغییر یافت و در نهایت، پس از تأیید نهایی، وجه به حساب شرکت واریز شد.

در نتیجه، فرآیند استرداد مالیاتی ترکیبی از دقت اداری، مستندسازی صحیح و پیگیری فعال مؤدی است. رعایت ترتیب گام‌ها و ثبت دقیق اطلاعات، تأثیر مستقیم در سرعت و موفقیت درخواست خواهد داشت.

 

مهلت قانونی برای درخواست استرداد مالیاتی

یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در پذیرش یا رد درخواست استرداد مالیاتی، رعایت مهلت قانونی ثبت درخواست است. اگر مؤدی درخواست خود را خارج از بازه زمانی مقرر ارائه دهد، حتی اگر مستندات کامل و حق استرداد مسجل باشد، امکان رد آن وجود دارد؛ ر این اساس، آشنایی با مهلت‌های تعیین‌شده برای هر نوع مالیات از الزامات ضروری پیش از اقدام است.

 

مهلت قانونی درخواست در انواع مالیات

1- مالیات بر ارزش افزوده

طبق قانون، مؤدیان مشمول ارزش افزوده می‌توانند برای استرداد مازاد پرداختی خود، در پایان هر فصل مالیاتی و پس از ارائه اظهارنامه آن فصل، درخواست استرداد را ثبت کنند.

⏰ مهلت قانونی ارائه درخواست: حداکثر تا پایان فصل بعد (به‌عنوان مثال: برای استرداد فصل بهار، باید تا پایان تابستان اقدام شود).

 

2- مالیات بر درآمد حقوق

کارمندان یا کارفرمایان می‌توانند پس از پایان سال مالی و نهایی شدن محاسبات حقوق و معافیت‌ها، اقدام به درخواست استرداد کنند.

⏰ مهلت قانونی: تا پایان تیرماه سال بعد (هم‌زمان با مهلت تسلیم اظهارنامه عملکرد اشخاص حقیقی).

 

3- مالیات بر عملکرد و مالیات شرکت‌ها

در استرداد مبالغ مازاد پرداختی در اظهارنامه عملکرد، زمان مشخصی در قانون تعیین نشده؛ اما طبق رویه جاری سازمان امور مالیاتی، توصیه می‌شود مؤدیان حداکثر تا ۵ سال پس از پرداخت اضافه، درخواست استرداد را ثبت کنند.

 

4- سایر موارد مانند: مالیات نقل و انتقال املاک یا علی‌الحساب‌ها

در این موارد، بستگی به نوع مالیات و تاریخ صدور برگه تشخیص یا برگ قطعی دارد. به‌طور کلی، بهتر است مؤدی بلافاصله پس از مشخص شدن مازاد پرداختی، اقدام به ثبت درخواست کند تا از هرگونه مغایرت و ایراد در بررسی جلوگیری شود.

مواردی که محدودیت زمانی ندارند

در برخی موارد خاص، قانون محدودیتی برای زمان ثبت درخواست تعیین نکرده؛ اما این به‌معنای نامحدود بودن فرصت نیست. زیرا:

• پرونده‌های مالیاتی پس از مدت مشخصی بایگانی می‌شوند.
• اسناد ممکن است در گذر زمان از دست بروند یا فاقد اعتبار حقوقی شوند.
• تغییر قوانین یا بخش‌نامه‌ها در آینده ممکن است مانع استرداد شود.

بنابراین حتی در موارد بدون محدودیت رسمی، اقدام سریع توصیه می‌شود.

مثال کاربردی: شرکت «آذر سامان نگین» در تیرماه ۱۴۰۳ متوجه شد که در اظهارنامه ارزش افزوده فصل بهار، مالیاتی به میزان ۳۵۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال بیشتر پرداخت کرده است. به دلیل اینکه تا پایان شهریور ۱۴۰۳ مهلت داشت، با مراجعه به سامانه و تکمیل درخواست استرداد در مردادماه، توانست مبلغ را با موفقیت دریافت کند.

اما شرکت دیگری که مشابه همین وضعیت را در آبان‌ماه کشف کرده بود، به‌دلیل گذشتن مهلت، درخواست او رد شد.

نکته: مؤدیان نباید ثبت درخواست استرداد را به تعویق بیندازند. حتی اگر قانون، زمان دقیقی مشخص نکرده باشد؛ حفظ اعتبار مدارک، تغییر ناپذیری شرایط مالیاتی، و جلوگیری از انباشت پرونده، دلایلی قاطع برای اقدام به‌موقع هستند.

 

وظایف اداره امور مالیاتی در فرآیند استرداد

فرآیند استرداد مالیاتی، تنها به ثبت درخواست توسط مؤدی محدود نمی‌شود؛ بلکه بخش مهمی از آن، به بررسی، ارزیابی و تصمیم‌گیری توسط اداره امور مالیاتی مربوطه بستگی دارد. عملکرد دقیق، منظم و شفاف این نهاد می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در اعتمادسازی، تسهیل تعامل مؤدیان با نظام مالیاتی و رعایت حقوق قانونی آن‌ها داشته باشد.

در این بخش، مراحل و وظایف کلیدی اداره مالیات را در مسیر رسیدگی به درخواست استرداد، مرور می‌کنیم:

1- بررسی اولیه مدارک و اطلاعات

پس از ثبت درخواست توسط مؤدی در سامانه، ممیز مالیاتی یا مسئول پرونده، در اداره امور مالیاتی مدارک بارگذاری‌شده را بررسی می‌کند. این بررسی شامل تطبیق موارد زیر است:

• انطباق مبلغ درخواستی با اطلاعات اظهارنامه و برگ تشخیص یا قطعی.
• صحت مدارک هویتی، مالیاتی و بانکی.
• بررسی سوابق مؤدی و نبود بدهی معوق.
• بررسی کامل بودن مدارک و عدم نقص در بارگذاری.

در صورت وجود نقص، پیام یا اطلاعیه‌ای از طریق سامانه برای مؤدی ارسال می‌شود تا ظرف مدت معین نسبت به تکمیل مدارک اقدام کند.

 

2- ارجاع پرونده به گروه رسیدگی

در صورت کامل بودن مدارک اولیه، پرونده جهت بررسی دقیق‌تر به واحد رسیدگی یا گروه ممیزی مالیاتی ارجاع می‌شود. در این مرحله ممکن است موارد زیر انجام شود:

• بررسی دفاتر قانونی یا صورتحساب‌ها.
• بازدید میدانی از محل فعالیت مؤدی (در موارد خاص).
• استعلام از بانک‌ها یا نهادهای مرتبط.
• مقایسه بین اطلاعات ثبت‌شده مؤدی و اطلاعات دریافتی از سامانه‌های دیگر (مانند: سامانه‌های گمرک، بیمه، بانک مرکزی).

 

3- صدور رأی مبنی بر تأیید یا رد درخواست

پس از انجام بررسی‌های لازم، اداره امور مالیاتی یکی از دو تصمیم زیر را اتخاذ می‌کند:

• تأیید استرداد: در صورت احراز صحت اسناد و اثبات پرداخت اضافه، اداره مالیاتی دستور استرداد مبلغ مورد نظر را صادر می‌کند.
• رد درخواست: اگر مدارک ناقص باشد، یا مغایرت جدی وجود داشته باشد، یا مؤدی مشمول استرداد نباشد، رأی به رد درخواست داده می‌شود که باید با ذکر دلایل دقیق به مؤدی اطلاع داده شود.

 

4- صدور دستور پرداخت

در صورت تأیید، اداره مالیاتی مکلف است:

• دستور استرداد وجه را از طریق سامانه خزانه‌داری یا بانک عامل صادر کند.
• مبلغ استردادی را به شماره حساب ثبت‌شده مؤدی واریز کند.
• تأییدیه واریز را در سامانه در اختیار مؤدی قرار دهد.

مدت زمان انجام این مرحله به طور معمول بین ۲ تا ۴ هفته کاری است؛ مگر در موارد خاص که بررسی‌های بیشتری نیاز باشد.

 

5- اطلاع‌رسانی به مؤدی و بایگانی پرونده

در پایان فرآیند، اداره امور مالیاتی موظف است نتیجه نهایی را از طریق سامانه یا پیام رسمی به مؤدی اعلام کند. در صورت پرداخت وجه، رسید رسمی صادر می‌شود و پرونده در بایگانی دیجیتال سازمان نگهداری می‌شود تا در صورت نیاز، در آینده قابل دسترسی باشد.

مثال کاربردی: مؤسسه آموزشی «مهرگان دانا» پس از ثبت درخواست استرداد ارزش افزوده، با پاسخ اداره مالیاتی مبنی بر نیاز به بررسی بیشتر مواجه شد. پس از ارائه صورت‌حساب‌های فروش و دفتر کل، ممیز پرونده را تأیید کرد. اداره مالیاتی پس از صدور دستور پرداخت، مبلغ ۹۸٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال را طی ۲۱ روز کاری به حساب مؤسسه واریز کرد.

نکته: اداره امور مالیاتی، نقش ناظر، تحلیل‌گر و تصمیم‌گیرنده را در فرآیند استرداد بر عهده دارد و رعایت وظایف آن به‌صورت دقیق، در تحقق حقوق مالیاتی مؤدیان تأثیر مستقیم دارد.

 

اگر درخواست استرداد رد شد، چه باید کرد؟

رد شدن درخواست استرداد مالیاتی ممکن است برای مؤدیان ناامیدکننده باشد؛ اما باید دانست که این تصمیم قطعی و غیرقابل تغییر نیست. قانون مالیات‌های مستقیم و سایر مقررات مالیاتی، سازوکار مشخصی برای اعتراض، پیگیری و حتی بازنگری در تصمیم اداره مالیاتی پیش‌بینی کرده‌اند.

در این بخش، راهکارهای قانونی و عملی در صورت رد درخواست استرداد بررسی می‌شود.

1- دریافت دلایل رد درخواست

اولین اقدام مهم این است که مؤدی به طور دقیق بداند به چه دلیل درخواست او رد شده است. اداره امور مالیاتی موظف است دلایل رد را به‌صورت رسمی و مکتوب از طریق سامانه در اختیار مؤدی قرار دهد. معمول‌ترین دلایل عبارتنداز:

• نقص یا نبود مدارک کافی.
• مغایرت در اطلاعات اظهارنامه و پرداخت.
• بدهی معوق مؤدی.
• عدم احراز پرداخت اضافه یا نداشتن حق استرداد.
• ارائه دیرهنگام درخواست (پایان مهلت قانونی).

 

2- رفع نقص احتمالی و ثبت مجدد

اگر دلیل رد، نقص در مدارک یا اطلاعات باشد، مؤدی می‌تواند پس از تکمیل مستندات، درخواست جدیدی با بارگذاری صحیح و کامل ثبت کند. این روش به‌ویژه در مواردی مانند: اشتباه در شماره حساب، عدم ارسال اظهارنامه، یا فراموشی یک مدرک بسیار کارآمد است.

 

3- اعتراض رسمی از طریق هیأت حل اختلاف

اگر مؤدی معتقد باشد که رد درخواست، به ناحق و برخلاف واقع انجام شده، می‌تواند اعتراض رسمی خود را به هیأت حل اختلاف مالیاتی تسلیم کند. این اقدام طبق ماده ۲۴۷ قانون مالیات‌های مستقیم صورت می‌گیرد و فرآیند آن به شرح زیر است:

مراحل اعتراض:

الف) ثبت اعتراض کتبی در سامانه یا اداره مالیاتی مربوطه.

ب) ارجاع پرونده به هیأت بدوی حل اختلاف مالیاتی.

ج) برگزاری جلسه رسیدگی با حضور مؤدی یا نماینده قانونی.

د) صدور رأی قطعی توسط هیأت.

در صورتی‌که مؤدی از رأی هیأت بدوی رضایت نداشته باشد، امکان اعتراض مجدد به هیأت تجدیدنظر نیز وجود دارد.

 

4- استفاده از ظرفیت دیوان عدالت اداری

اگر پس از طی مراحل فوق همچنان رأی علیه مؤدی صادر شود، آخرین راه‌حل قانونی مراجعه به دیوان عدالت اداری است. این اقدام بیشتر برای پرونده‌های کلان، با مبالغ بالا یا تخلفات قانونی خاص توصیه می‌شود.

مثال کاربردی: شرکت «پارس آریا صنعت» درخواست استرداد مالیات بر ارزش افزوده را برای فصل زمستان ۱۴۰۱ ثبت کرد؛ اما به‌دلیل عدم تطابق بین فاکتورهای فروش و اظهارنامه، اداره مالیاتی درخواست را رد کرد. شرکت با ارائه مستندات اصلاح‌شده، اعتراض خود را به هیأت حل اختلاف ثبت کرد. پس از بررسی مجدد، هیأت رأی به قبول استرداد مبلغ ۸۴۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال صادر کرد.

نکته: رد شدن درخواست استرداد پایان مسیر نیست. مؤدیانی که از حقوق قانونی خود آگاه باشند و مستندات کافی ارائه دهند، می‌توانند از مسیرهای اداری و حقوقی برای احقاق حق خود استفاده کنند.

 

آیا استرداد مالیاتی شامل بهره می‌شود؟

یکی از دغدغه‌های مؤدیانی که درخواست استرداد ثبت می‌کنند، این است که آیا مبلغی که به آن‌ها برگردانده می‌شود، شامل بهره یا خسارت تأخیر نیز خواهد بود یا خیر؟ به‌عبارت دیگر، اگر سازمان امور مالیاتی مدت زیادی برای بررسی و پرداخت استرداد زمان صرف کند، آیا مکلف به پرداخت مبلغی اضافه بابت این تأخیر خواهد بود؟

در پاسخ به این سؤال، باید به قوانین مالیاتی و رویه‌های اجرایی حاکم بر موضوع استرداد رجوع کرد.

 

قانون مالیات‌های مستقیم چه می‌گوید؟

طبق ماده ۲۴۲ قانون مالیات‌های مستقیم:

«در صورتی‌که اداره امور مالیاتی در پرداخت اضافه پرداختی مؤدی بیش از یک ماه از تاریخ ابلاغ رأی هیأت حل اختلاف یا قطعی شدن برگ مالیات تأخیر نماید، موظف است به میزان دو درصد در ماه نسبت به مبلغ قابل استرداد، خسارت تأخیر تأدیه پرداخت نماید.»

بر این اساس:

• اگر مبلغ اضافه‌پرداختی به صورت قطعی مشخص شده باشد (از طریق برگ قطعی یا رأی هیأت)،
• و اداره مالیات بیش از یک ماه تأخیر در پرداخت داشته باشد،
• مؤدی استحقاق دریافت بهره قانونی معادل ۲٪ ماهانه خواهد داشت.

 

آیا بهره همیشه تعلق می‌گیرد؟

خیر. مواردی وجود دارد که بهره به استرداد تعلق نمی‌گیرد، از جمله:

• زمانی که هنوز برگ قطعی مالیات صادر نشده باشد.
• زمانی که استرداد بر مبنای اختلاف در اظهارنامه است، نه رأی قطعی.
• زمانی که تأخیر به دلیل نقص مدارک از سوی مؤدی باشد.
• یا اگر مؤدی خود، با تأخیر پیگیری کرده باشد.

پس بهره فقط در شرایط خاص و محدود قانونی پرداخت می‌شود، نه به‌صورت خودکار در همه موارد.

 

نحوه محاسبه بهره

بهره تأخیر طبق قانون، به‌صورت ۲٪ در ماه نسبت به مبلغ استردادی تأییدشده محاسبه می‌شود و از زمان گذشت یک ماه تا تاریخ پرداخت ادامه می‌یابد.

مثال کاربردی: شرکت «سداد هوشمند شرق» در اسفندماه ۱۴۰۲، رأی هیأت تجدیدنظر مبنی بر استرداد مبلغ ۳۲۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال را دریافت کرد؛ اما اداره مالیات تا پایان تیرماه ۱۴۰۳ مبلغ را پرداخت نکرد. شرکت با استناد به ماده ۲۴۲، درخواست پرداخت بهره تأخیر داد و توانست ۲۵٬۶۰۰٬۰۰۰ ریال بهره اضافه بر اصل مبلغ استردادی دریافت کند.

محاسبه بهره تأخیر به‌صورت زیر انجام شده:

• مبلغ استرداد: ۳۲۰٬۰۰۰٬۰۰۰ ریال
• نرخ بهره قانونی طبق ماده ۲۴۲: ۲٪ در ماه
• تأخیر در پرداخت: ۴ ماه (از اسفند ۱۴۰۲ تا پایان تیر ۱۴۰۳)

مبلغ نهایی استرداد دریافتی شرکت «سداد هوشمند شرق» از سازمان امور مالیاتی:

 

نکته: استرداد مالیاتی در صورت تأخیر از سوی اداره مالیات، مشمول بهره قانونی دو درصد در ماه خواهد بود؛ اما این موضوع نیازمند اثبات قطعی بودن استرداد و وجود تأخیر غیرموجه در پرداخت است.

 

چه مالیاتی قابل استرداد نیست؟

در حالی‌که قانون مالیات‌های مستقیم و سایر مقررات مالیاتی، حق استرداد را برای مؤدیان در موارد پرداخت اضافه در نظر گرفته‌اند؛ اما برای برخی از انواع مالیات‌ها، امکان استرداد وجود ندارد. عدم قابلیت استرداد ممکن است به دلیل ماهیت آن مالیات، صراحت قانونی، یا رویه‌های اجرایی سازمان امور مالیاتی باشد.

در ادامه، مهم‌ترین موارد مالیات‌های غیرقابل استرداد را معرفی می‌کنیم:

 

مالیات‌های تکلیفی نهایی‌شده

مالیات‌های تکلیفی نظیر: مالیات اجاره، حق‌الزحمه، حق‌الوکاله و سایر پرداخت‌های مشابه، مالیاتی هستند که به‌صورت مستقیم و به‌نام شخص دریافت‌کننده وجه از سوی پرداخت‌کننده کسر و به حساب دولت واریز می‌شود.

در این نوع مالیات‌ها، به دلیل اینکه:

• پرداخت به‌صورت قطعی و طبق نرخ‌های مشخص انجام شده،
• پرداخت‌کننده فقط وظیفه‌ی کسر و ایصال وجه را داشته و مالک مبلغ نبوده،
• و دریافت‌کننده وجه در زمان دریافت، مالیات را پذیرفته است؛

بنابراین امکان استرداد برای پرداخت‌کننده وجود ندارد، مگر در موارد خاص و با ارائه مدارک رسمی از سوی ذی‌نفع و رأی هیأت حل اختلاف مالیاتی.

 

مالیات‌های مشمول جریمه یا بدهی معوق

اگر مؤدی در دوره‌های گذشته دارای بدهی قطعی‌شده یا جریمه‌های قانونی باشد، سازمان امور مالیاتی در اغلب موارد، مبالغ اضافه‌پرداختی را به‌جای استرداد، به تسویه آن بدهی‌ها اختصاص می‌دهد.

بدین جهت، عملاً استرداد انجام نمی‌شود و وجه بازگشتی به‌حساب بدهی‌ها منظور می‌گردد. این مورد به‌ویژه برای شرکت‌هایی که سابقه دیرکرد، اظهارنامه ناقص یا گزارش‌گری نادرست دارند بسیار رایج است.

 

مالیات‌هایی که با تأخیر زیاد درخواست شده‌اند

در بعضی موارد، مؤدیان پس از گذشت سال‌ها، تازه متوجه پرداخت اضافه می‌شوند و اقدام به ثبت درخواست استرداد می‌کنند. اگرچه قانون در برخی حوزه‌ها محدودیت زمانی صریح تعیین نکرده؛ اما:

• طبق رویه اجرایی سازمان امور مالیاتی، درخواست‌هایی که از زمان پرداخت بیش از ۵ سال گذشته باشد، اغلب رد می‌شوند؛
• زیرا امکان بررسی و راستی‌آزمایی اسناد یا وضعیت حساب‌ها کاهش یافته و اسناد ممکن است فاقد اعتبار حقوقی باشند.

 

مالیات‌های پرداخت‌شده بدون مستندات کافی

در مواردی که مؤدی ادعای پرداخت اضافه دارد ولی نمی‌تواند مدارک رسمی و قابل استناد ارائه دهد (مانند: قبض پرداخت یا اطلاعات اظهارنامه)، اداره امور مالیاتی مسئولیتی در برابر استرداد نمی‌پذیرد. نبود مدارک، ولو با نیت صحیح، باعث غیرقابل پیگیری شدن فرآیند استرداد خواهد شد.

 

مالیات‌هایی که به صورت مستقیم از طرف دولت یا نهادهای خاص تعیین و اعمال شده‌اند

در برخی شرایط خاص، مانند: مالیات‌های بر واردات خاص، عوارض‌های مالیاتی، یا مالیات‌هایی که طبق دستورالعمل یا بودجه‌های دولتی اخذ شده‌اند، قانون به طور صریح استرداد را ممنوع کرده است. این مالیات‌ها به طور معمول به‌عنوان بخشی از سیاست‌های اقتصادی دولت در نظر گرفته می‌شوند و قابل بازگرداندن نیستند.

مثال کاربردی: آقای «همایون نیک‌فرجام»، مالک یک واحد مسکونی، از مستأجر خود بابت اجاره ملک در سال ۱۴۰۰، مالیات اجاره کسر و واریز کرده است. به دنبال آن، متوجه می‌شود که شاید نرخ مالیات اشتباه بوده و سعی دارد مبلغ را پس بگیرد؛ به دلیل اینکه، مالیات اجاره از نوع تکلیفی و قطعی‌شده بوده و به‌نام مستأجر پرداخت شده است، سازمان امور مالیاتی با استناد به قطعی بودن مالیات، درخواست استرداد را رد می‌کند.

نکته: اگرچه بسیاری از انواع مالیات قابل استرداد هستند؛ اما برخی از مالیات‌ها به دلایل قانونی، زمانی، یا ماهیتی قابل بازپرداخت نیستند. مؤدیان باید قبل از ثبت درخواست، وضعیت مالیات پرداختی و مدارک خود را به‌دقت بررسی کنند.

 

پرسش‌های متداول درباره استرداد مالیاتی

1. آیا همه می‌توانند برای استرداد مالیاتی اقدام کنند؟ خیر. فقط کسانی که به طور قطعی مالیات اضافه پرداخت کرده‌اند و اسناد رسمی و معتبر دارند، مشمول استرداد می‌شوند.
2. چگونه متوجه شویم که مالیات اضافه پرداخت کرده‌ایم؟ با مقایسه پرداخت‌های انجام‌شده با بدهی قطعی اعلام‌شده توسط سازمان امور مالیاتی، یا پس از دریافت برگ قطعی یا رأی هیأت حل اختلاف.
3. آیا امکان استرداد مالیات برای سنوات گذشته وجود دارد؟ بله، اما بهتر است حداکثر تا ۵ سال بعد از پرداخت اقدام شود. پس از آن ممکن است درخواست پذیرفته نشود.
4. آیا استرداد فقط برای شرکت‌هاست یا افراد عادی هم می‌توانند؟ هر دو می‌توانند. افراد شاغل، کارمندان، مستأجران یا دارندگان فعالیت‌های اقتصادی مشمول، در صورت وجود پرداخت اضافه، حق استرداد دارند.
5. آیا درخواست استرداد نیاز به حضور فیزیکی در اداره مالیات دارد؟ در بسیاری موارد نه، چون سامانه‌ها به‌صورت الکترونیکی این خدمات را ارائه می‌دهند؛ اما در موارد خاص، مثل: بررسی بیشتر یا نقص مدارک، حضور الزامی می‌شود.
6. مالیات‌های مستقیم با مالیات‌های غیرمستقیم را به چه صورتی می‌توان شناسایی کرد؟ اگر طرف دوم قرارداد برای طرف اول مشخص و صریح باشد، مانند: مالیات بر درآمد، مالیات‌های مستقیم محسوب می‌شود؛ ولی اگر طرف دوم قرارداد برای طرف اول مبهم و نامشخص باشد، مانند: مالیات بر ارزش افزوده، مالیات‌های غیرمستقیم محسوب می‌شود.

 

جمع‌بندی

استرداد مالیاتی یکی از حقوق قانونی و کمترشناخته‌شده مؤدیان مالیاتی است. در مواردی که افراد یا شرکت‌ها مبلغی بیش از میزان واقعی مالیات پرداخت کرده‌اند، می‌توانند با ارائه اسناد و طی مراحل مشخص، مبلغ اضافه را از اداره مالیات پس بگیرند.

فرآیند استرداد شامل:

• تشخیص اضافه‌پرداخت،
• جمع‌آوری مدارک،
• ثبت الکترونیکی درخواست،
• پیگیری،
• و در صورت نیاز، اعتراض به رد درخواست است.

هرچند برخی مالیات‌ها مانند: مالیات‌های تکلیفی، قابل استرداد نیستند؛ اما در بسیاری از موارد، با رعایت مهلت قانونی و ارائه مدارک صحیح، امکان بازیابی مبالغ پرداختی وجود دارد. مؤدیان هوشمند با آگاهی از این حقوق، می‌توانند بخشی از هزینه‌های مالیاتی خود را مدیریت کرده و جریان نقدی کسب‌وکار یا درآمد شخصی خود را بهبود ببخشند.