اظهارنامه مالیات برارث چیست؟

پس از فوت یک فرد، دارایی‌های باقی‌مانده از وی به عنوان ترکه میان وراث قانونی تقسیم می‌شود. وراث به نسبت سهم‌الارث خود، مالک بخشی از این دارایی‌ها می‌گردند؛ اما پیش از تصرف در آن‌ها، موظف به پرداخت مالیات برارث هستند. به همین منظور، وراث باید با ثبت‌نام در سامانه مالیاتی کشور، اظهارنامه مالیات برارث را تکمیل وارسال کنند. این فرآیند شامل پرکردن فرم‌های مرتبط با مواد ۲۶ و ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم است. آشنایی دقیق با این مراحل و مدارک موردنیاز، نقش مهمی در پیشگیری از بروز مشکلات قانونی در روند انتقال ترکه دارد.

 

تغییرات قانون مالیات بر ارث پیش و پس از سال 1395

قانون مالیات بر ارث در ایران با اصلاحاتی همراه بوده است که تفاوت‌هایی در نحوه محاسبه مالیات برای متوفیان قبل و بعد از 1 فروردین 1395 ایجاد کرده است. در قانون پیشین، سهم هر ورثه پس از ارزیابی اموال، کسر دیون و اعمال معافیت‌ها مشخص شده و سپس مالیات متعلقه پرداخت می‌شد. در این حالت، انتقال ارث تنها پس از دریافت گواهی پرداخت مالیات امکان‌پذیر بود.اما در قانون جدید، برای متوفیان پس از تاریخ مذکور(1فروردین 1395)، مالیات برارث براساس نوع و گروه اموال تعیین شده و نرخ‌های متفاوتی برای هردسته از دارایی‌ها اعمال می‌شود که فرآیند را شفاف‌تر و تفکیک‌شده‌تر کرده است.

مدارک لازم برای اظهارنامه مالیات برارث

در فرآیند تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث، ارائه اسناد و مدارک معتبر الزامی است. مهم‌ترین این مدارک عبارت‌اند از:

• رونوشت یا تصویر گواهی‌شده اسناد مربوط به بدهی‌ها و مطالبات متوفی؛
• رونوشت یا تصویر گواهی‌شده کلیه اوراق دال بر مالکیت متوفی نسبت به اموال و حقوق مالی؛
• رونوشت یا تصویر گواهی‌شده از آخرین وصیت‌نامه، در صورت وجود؛
• در صورت اقدام از سوی وکیل، قیم یا ولی، رونوشت یا تصویر گواهی‌شده وکالت‌نامه، قیم‌نامه یا ولی‌نامه؛
• رونوشت یا تصویر گواهی‌شده گواهی فوت صادره از مراجع قانونی.

ارائه دقیق این مدارک به سازمان امور مالیاتی، نقش مهمی در تسهیل روند بررسی و صدور گواهی مالیات بر ارث دارد.

 

اظهارنامه مالیات بر ارث ماده ۳۴

ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم و محدودیت‌های انتقال اموال متوفی

براساس ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم، پیش از پرداخت مالیات برارث و دریافت گواهی از سازمان امورمالیاتی، هیچ شخص حقیقی یا حقوقی مجاز به تسلیم، انتقال، ثبت یا انجام معامله نسبت به اموال و دارایی‌های متوفی به نفع وراث یا موصی‌له نمی‌باشد.

این ماده با هدف حفظ حقوق دولت و تضمین وصول مالیات برارث، هرگونه تصرف قانونی در ترکه را منوط به ارائه گواهی پرداخت مالیات کرده است. ازاین رو، رعایت مفاد این ماده از الزامات اساسی در فرآیند انحصار وراثت و انتقال مالکیت دارایی‌های متوفی محسوب می‌شود.

 

ماده 34 قانون مالیات برارث:

بررسی ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم: محدودیت نهادها در انتقال اموال متوفی پیش از پرداخت مالیات

مطابق ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم، انتقال یا ثبت اموال و دارایی‌های متوفی به نام وراث یا موصی‌له، منوط به ارائه گواهی پرداخت مالیات برارث است. براین اساس، اشخاص حقیقی و حقوقی زیربدون اخذ این گواهی، مجازبه انجام هیچ‌گونه اقدام اجرایی درخصوص دارایی‌های متوفی نیستند:

• بانک‌ها، موسسات مالی واعتباری، شرکت‌ها و سایر نهادهای دولتی وغیردولتی که وجوه نقد، جواهرات، اسناد مالی یا سایراموال متوفی را نزد خود نگه می‌دارند؛
• ادارات ثبت اسناد واملاک، هنگام ثبت املاک متوفی به نام وراث یا موصی‌له؛
• دفاتراسناد رسمی، هنگام ثبت تقسیم‌نامه یا انجام هرگونه معامله وراث درخصوص ترکه؛
• شرکت‌هایی که متوفی درآن‌ها دارای سهام یا سهم‌الشرکه بوده است؛
• شرکت‌های کارگزاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه؛
• صندوق‌های دادگستری و صندوق‌های وابسته به ادارات ثبت اسناد و املاک کشور.

این ماده تضمینی قانونی برای وصول مالیات برارث پیش از انتقال رسمی دارایی‌های متوفی به وراث است و رعایت آن برای کلیه نهادهای مشمول الزامی است.

اشخاص مذکور در بندهای یادشده (به‌استثنای اشخاص موضوع بندهای (۲) و (۶) این ماده و اشخاص موضوع بندهای (۱) و (۲) ماده (۲) این قانون) در صورت تخلف علاوه بر اینکه تا معادل ارزش مال مشمول وراث نسبت به پرداخت مالیات و جرائم متعلق مسئولیت تضامنی دارند، مشمول جریمه‌ای به میزان دو برابر مالیات متعلق نیز خواهند بود. در مورد بانک‌ها، شرکت‌ها و موسسات دولتی، متخلف و شرکا و معاونان وی در تخلف نیز مسئولیت تضامنی خواهند داشت.

 

ضمانت اجراهای ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم برای اشخاص متخلف

مطابق بخش پایانی ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم، درصورت اقدام به انتقال یا تسلیم اموال متوفی بدون دریافت گواهی پرداخت مالیات، اشخاص مشمول این ماده (به‌جز افراد مندرج دربندهای ۲ و ۶ این ماده وهمچنین بندهای ۱ و ۲ ماده ۲ قانون) با ضمانت اجراهای سنگینی مواجه خواهند شد.

بر اساس قانون، این اشخاص:

• علاوه بر پرداخت مالیات و جرایم متعلق، تا سقف ارزش مالی که به وراث منتقل شده، دارای مسئولیت تضامنی هستند؛
• مشمول جریمه‌ای معادل دو برابر مالیات متعلق خواهند شد.

همچنین، درمورد بانک‌ها، شرکت‌ها و مؤسسات دولتی، مسئولیت تضامنی شامل شخص متخلف، شرکا و معاونان وی نیزمی‌شود.این مقررات با هدف جلوگیری از دورزدن قانون و تضمین وصول مالیات بر ارث پیش از انتقال رسمی اموال متوفی، طراحی شده‌اند و رعایت آن‌ها برای کلیه نهادهای ذی‌ربط الزامی است.

 

الزام مراجع قضایی و اداری به اطلاع‌رسانی احکام مربوط به اموال متوفی

براساس مقررات قانون مالیات‌های مستقیم، برخی نهادها ومراجع رسمی که در چارچوب وظایف قانونی خود اقدام به صدوریا اجرای حکم درخصوص اموال ودارایی‌های متوفی می‌کنند، موظف‌اند نسخه‌ای از آن حکم را به سازمان امورمالیاتی کشورارسال نمایند. این الزام ظرف مدت ده روز پس از صدوریا اجرای حکم لازم‌الاجراست.

نهادهای مشمول این الزام عبارت‌اند از:

• محاکم دادگستری وادارات اجرای احکام؛
• ادارات ثبت اسناد واملاک کشور؛
• سازمان اوقاف وامورخیریه؛
• اداره سرپرستی صغار ومحجورین؛
• صندوق‌های دادگستری و صندوق‌های وابسته به ادارات ثبت اسناد و املاک؛
• اشخاص مذکوردربندهای (۱) و (۲) ماده (۲) قانون مالیات‌های مستقیم.

 

مسئولیت قانونی کارکنان متخلف درفرآیند مالیات برارث

طبق مقررات قانون مالیات‌های مستقیم، کارکنان مقصردرسازمان‌ها و نهادهای مشمول ماده ۳۴، در صورت عدم ارسال احکام مربوط به اموال متوفی یا عدم دریافت مفاصای مالیاتی پیش ازانتقال یا اقدام نسبت به ترکه، با ضمانت اجراهای جدی مواجه خواهند شد.

بر اساس قانون:

• این افراد علاوه برمجازات‌های انضباطی واداری مرتبط با دستگاه متبوع خود،مکلف به پرداخت جزای نقدی معادل دو برابرخسارت واردشده به دولت هستند؛
• این جزا با اقامه دعوی توسط سازمان امورمالیاتی کشور وصدورحکم ازسوی مراجع قضائی ذی‌ربط قابل اجراست؛
• همچنین، این مسئولیت ومجازات شامل شرکا و معاونان کارکنان متخلف نیز خواهد شد.
• اختیار سازمان امورمالیاتی درالزام اشخاص به کسروپرداخت مالیات برارث

براساس تبصره ۱ ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم، سازمان امورمالیاتی کشوراختیار دارد برخی اشخاص را که اموال مشمول مالیات برارث (طبق بند ۱ ماده ۱۷ قانون) نزد آنان نگهداری می‌شود، موظف نماید تا پیش ازپرداخت یا تحویل این اموال به وراث یا ذی‌نفعان، مالیات متعلق را کسر و به حساب سازمان واریز کنند.

مطابق این تبصره:

اشخاص مشمول، مکلف‌اند مالیات متعلقه را کسرکرده وحداکثر تا پایان ماه بعد از تاریخ پرداخت، به حساب سازمان امورمالیاتی واریز نمایند؛

پس از کسرمالیات، مابقی وجه یا مال به وراث یا ذی‌نفعان پرداخت خواهد شد؛

این اشخاص همچنین موظف‌اند مشخصات کامل وراث یا ذی‌نفعان و مبالغ پرداختی را ظرف همان مهلت به سازمان اعلام کنند.

تبصره ‌۲- آیین‌نامه اجرایی این ماده به‌پیشنهاد وزارت اموراقتصادی و دارایی ظرف مدت شش ماه پس از تصویب این قانون به‌ تصویب هیأت‌ وزیران خواهد رسید.

ماده ۲۶ قانون مالیات برارث

الزامات قانونی وراث و اشخاص ثالث طبق ماده ۲۶ قانون

براساس ماده ۲۶ قانون ، وراث متوفی ـ اعم ازاینکه به صورت “منفرداً یا مجتمعاً” اقدام نمایند ـ یا نماینده قانونی آن‌ها (ولی، قیم، یا امین)، موظف‌اند ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت، اظهارنامه مالیات برارث را به اداره امورمالیاتی صلاحیت‌دارتسلیم نمایند.

اظهارنامه باید شامل موارد زیرباشد:

• فهرست کامل اقلام ماترک با ارزش روز فوت متوفی؛
• تصریح دیون مسلم، هزینه‌های عرفی کفن و دفن، واجبات مالی و عبادی؛
• استفاده ازفرم‌های رسمی تهیه‌شده توسط سازمان امورمالیاتی کشوروارائه اسناد و مدارک لازم.

اشخاص حقوقی مکلف به رعایت قانون قبل ازانتقال اموال متوفی:

برخی اشخاص حقوقی و نهادها نیز موظف‌اند پیش ازهرگونه اقدام نسبت به اموال متوفی، ازارائه گواهی مالیاتی توسط وراث اطمینان حاصل کنند. این اشخاص عبارت‌اند از:

• بانک‌ها، مؤسسات مالی و اعتباری، شرکت‌ها، نهادهای عمومی غیردولتی و سایر اشخاص حقوقی دولتی و غیردولتی که وجوه، جواهرات یا سایر اموال متوفی نزد آن‌ها موجود است؛
• ادارات ثبت اسناد و املاک هنگام ثبت املاک به نام وراث یا موصی‌له؛
• دفاتر اسناد رسمی هنگام تنظیم و ثبت تقسیم‌نامه یا معاملات وراث درباره ترکه؛
• شرکت‌هایی که متوفی در آن‌ها دارای سهام یا سهم‌الشرکه بوده است؛
• شرکت‌های کارگزاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر نهادهای مالی بازار سرمایه؛
• صندوق‌های دادگستری و صندوق‌های وابسته به ادارات ثبت اسناد و املاک کشور.

تفاوت فرم‌های ۲۶ و ۳۴ مالیات برارث

یکی ازپرسش‌های متداول میان وراث هنگام ثبت اظهارنامه الکترونیکی مالیات برارث، تفاوت میان فرم‌های ۲۶ و ۳۴ است. تفاوت این دو فرم به شرح زیر هستند: مالیات بر ارث، اطلاعات مربوط به دیون و هزینه

فرم ماده ۲۶:

• مربوط به اظهارنامه اولیه مالیات برارث است؛
• توسط وراث یا نماینده قانونی آن‌ها (ولی، قیم یا وکیل) تهیه وارسال می‌شود
• شامل اطلاعاتی درباره ترکیب کامل دارایی‌ها، ارزش روزاموال درزمان فوت، دیون متوفی، هزینه‌های کفن ودفن، واجبات مالی وعبادی وحقوق وراث است
• هدف ازاین فرم، ارائه تصویرکلی ودقیق ازماترک متوفی به سازمان امورمالیاتی جهت بررسی میزان مالیات متعلقه است.

فرم ماده ۳۴:

• ناظربرضوابط اجرایی و نظارتی نهادها و اشخاص ثالث پیش ازانتقال یا ثبت اموال متوفی است
• تکمیل و دریافت آن برای بانک‌ها، دفاتر اسناد رسمی، ادارات ثبت، شرکت‌ها و نهادهای مالی الزامی است؛
• بیان می‌کند که این نهادها بدون اخذ گواهی پرداخت مالیات بر ارث (مفاصا)، حق انجام هیچ‌گونه معامله یا انتقالی در خصوص اموال متوفی را ندارند؛

این فرم ضمانت اجرای مفاد ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم است.

۱. ثبت اطلاعات دیون و هزینه‌ها: فقط در فرم ۲۶

مطابق با صفحه ۸ راهنمای جامع ثبت اظهارنامه مالیات برارث، تنها درفرم ۲۶ امکان ثبت و کسر موارد زیرازماترک وجود دارد:

• هزینه‌های کفن ودفن درحدود عرف؛
• واجبات مالی و عبادی مطابق قواعد شرعی؛
• دیون محقق متوفی مانند مهریه، بدهی بانکی، مالی و … .
• در مقابل، فرم ۳۴ فاقد بخشی برای ثبت این اقلام است و وراث دراین حالت باید کسراین هزینه‌ها را به صورت جداگانه وبرمبنای مدارک رسمی انجام دهند.

۲. شرایط زمانی استفاده ازفرم‌ها (براساس صفحه ۳ راهنما)

• برای متوفیانی که کمترازیک سال اززمان فوت آن‌ها گذشته است، هردوفرم ۲۶ و ۳۴ باید به صورت هم‌زمان تکمیل وارسال شوند؛
• درمورد متوفیانی که بیش ازیک سال از فوتشان گذشته است، تنها فرم ۳۴ قابل استفاده بوده و امکان ثبت فرم ۲۶ وجود ندارد.

۳. تأثیردرمحاسبه مالیات برارث

در فرم ۲۶، پس ازکسر دیون وهزینه‌ها از ماترک، مبلغ خالص برای محاسبه مالیات در نظر گرفته می‌شود؛ اما در فرم ۳۴، این کاهش در ارزش ماترک لحاظ نمی‌شود و محاسبه مالیات بر اساس کل دارایی بدون کسر بدهی‌ها انجام می‌گیرد. به همین دلیل، تکمیل فرم ۲۶ معمولاً منجر به کاهش مبلغ مالیات بر ارث می‌شود، مشروط بر اینکه در مهلت قانونی (یک‌ساله) انجام شود.

 

ویژگی	فرم ۲۶	فرم ۳۴
قابلیت ثبت دیون و هزینه‌ها	دارد	ندارد
بازه زمانی مجاز	تا یک سال از فوت	پس از گذشت یک سال
محاسبه مالیات پس از کسر بدهی‌ها	بله	خیر
استفاده هم‌زمان با فرم دیگر	بله (با فرم ۳۴)	بسته به زمان فوت، بله یا به‌تنهایی

 

نحوه تکمیل اظهارنامه ماليات برارث

در سال‌های اخیر، سازمان امور مالیاتی کشور با هدف تسهیل فرآیندهای مربوط به مودیان، اقدام به راه‌اندازی سامانه‌های الکترونیکی کرده است. یکی ازنتایج این تحول دیجیتال، امکان ثبت وارسال غیرحضوری اظهارنامه‌های مالیاتی، ازجمله اظهارنامه مالیاتی انحصاروراثت، می‌باشد. این رویکرد نه‌تنها موجب صرفه‌جویی درزمان وکاهش مراجعات حضوری شده، بلکه گامی مؤثردرجهت شفاف‌سازی و تسهیل خدمات مالیاتی به شمارمی‌رود.

نحوهٔ تکمیل فرم مالیات برارث وارسال این اظهارنامه عبارت است از:

• مرحله اول: انجام ثبت‌نام دردرگاه ملی خدمات مالیاتی به آدرسmy.tax.gov.ir ودریافت نام کاربری ورمزعبور.
• مرحله دوم: تهیه کردن اسناد ومدارک لازم برای تکمیل اظهارنامه مالیاتی ارث.
• مرحله سوم: ورود به سامانه مالیات برارث که ازدوطریق قابل انجام است. درروش اول مراجعه به سامانه اظهارنامه مالیاتی ارث به آدرس ersportal.tax.gov.ir و روش دوم مراجعه به سامانه مای‌تکس، درمنوی “داشبورد مالیاتی” انتخاب گزینه “اظهارنامه‌ها” و انتخاب گزینه “ارث”.
• مرحله چهارم: دراین مرحله برا‌ساس زمان تکمیل اظهارنامه یکی ازدوفرم زیرانتخاب می‌شود. فرم ۲۶ مالیات برارث برای افرادی که ازتاریخ فوت آنها یک سال یا کمتر گذشته باشد و فرم ۳۴ برای افرادی که بیش ازیک سال از تاریخ فوت آنها گذشته باشد.
• مرحله پنجم: ایجاد فرم اظهارنامه جدید با کلیک برعلامت “+” و کامل کردن اطلاعات جداول مربوط به اظهارنامه.
• مرحله ششم: تأ‌یید نهایی اظهارنامه بعد از کامل کردن همهٔ جداول و اطمینان از درستی آنها.

پس ازتکمیل، ثبت نهایی وارسال اظهارنامه الکترونیکی مالیات برارث و با دریافت پیامک کد رهگیری سیستمی، باهمراه داشتن اصل مدارک به اداره امورمالیاتی مراجعه می کنند.

اظهارنامه مالیات برارث الکترونیکی

بر اساس اطلاعات مندرج در صفحه ۳ «راهنمای جامع ثبت اظهارنامه مالیات برارث الکترونیکی»، امکان ثبت اظهارنامه مالیات برارث به‌صورت غیرحضوری تنها برای متوفیان بعد ازسال ۱۳۹۵ فراهم است. درمواردی که تاریخ فوت متوفی پیش ازاین سال باشد، وراث موظف‌اند برای انجام مراحل اظهارنامه مالیاتی، به‌صورت حضوری به اداره امورمالیاتی محل آخرین اقامتگاه متوفی مراجعه کنند. این محدودیت ناشی از تفاوت‌های قانونی و ساختاری در نظام مالیات برارث پیش و پس از اصلاحات قانونی سال ۱۳۹۵ است.

 

بنابراین تنها وراثی که مورث آن‌ها پس از سال ۱۳۹۵ فوت کرده است، می‌توانند ازطریق سامانه ersportal.tax.gov.ir اقدام به ثبت اظهارنامه ارث به صورت الکترونیکی کنند. در غیر این صورت، تکمیل و ارائه فرم‌های ۲۶ و ۳۴ صرفاً از طریق مراجعه حضوری به سازمان امور مالیاتی امکان پذیر است.

سامانه ثبت اظهارنامه مالیات برارث

سامانه ثبت اظهارنامه الکترونیکی ارث یکی اززیرمجموعه‌های سایت اصلی سازمان امورمالیاتی است که ازطریق آدرسersportal.tax.gov.ir دردسترس وراث قرار دارد. این سامانه به متقاضیان امکان می‌دهد فرم‌های ۲۶ و ۳۴ را تکمیل کرده و مالیات ارث را محاسبه و نسبت به پرداخت آن اقدام کنند.

این سامانه، به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های سایت رسمی سازمان امورمالیاتی کشور، ازطریق آدرس ersportal.tax.gov.ir دردسترس عموم قراردارد. این سامانه به وراث این امکان را می‌دهد که بدون مراجعه حضوری، نسبت به تکمیل فرم‌های قانونی مرتبط با مالیات برارث، شامل فرم‌های ۲۶ و ۳۴، اقدام کنند. همچنین ازطریق این بسترالکترونیکی، کاربران می‌توانند مالیات متعلقه را محاسبه کرده و نسبت به پرداخت آن به صورت آنلاین اقدام نمایند. این سامانه گامی مؤثردرراستای تسریع، شفاف‌سازی و تسهیل فرآیندهای مالیاتی مرتبط با ارث محسوب می‌شود.

استعلام گواهی مالیات برارث

برای استعلام و دریافت گواهی مالیات برارث، وراث موظف‌اند به اداره امورمالیاتی مربوط به آخرین محل اقامت متوفی مراجعه کنند. فرایند صدوراین گواهی مستلزم طی مراحل اداری مشخصی است که به شرح زیرمی‌باشد:

• تسلیم اظهارنامه مالیاتی
• ارائه مدارک مورد نیاز
• دستور ارجاع
• اقدام توسط رئیس گروه مالیاتی
• ثبت اظهارنامه در سامانه مالیات بر ارث
• تشکیل پرونده
• بررسی اظهارنامه مالیات بر ارث
• بررسی مدارک
• صدور گواهینامه تسلیم مالیات بر ارث

در ادامه وراث متوفی باید مراحل زیر را هم طی کنند:

• تسلیم گواهی حصر وراثت
• رسیدگی کارشناس ارشد مالیاتی به اموال به جا مانده
• استعلام گرفتن و کسب تأییدیه
• صدور گزارش محاسبه کردن ماترک
• تعیین مالیات از طریق سیستم
• صدور برگ تشخیص مالیاتی
• مطالبه آن پس از نظر رئیس گروه مالیاتی
• ابلاغ برگه مالیات به وراث
• صدور برگ قطعی مالیات
• پرداخت مالیات مودی
• صدور مفاصا حساب مالیات بر ارث

مهلت قانونی ارائه اظهارنامه مالیات بر ارث

قبل ازسال ۱۳۹۵ و براساس قانون قدیم مالیات برارث، وراث موظف بودند حداکثرتا شش ماه پس از فوت متوفی اظهارنامه مالیاتی خود را ارائه دهند. درصورت تأخیر، مشمول جریمه می‌شدند. اما با اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم، طبق ماده ۲۶ قانون جدید، این مهلت به یک سال افزایش یافته است. چنانچه وراث اظهارنامه را تا پایان این مهلت قانونی تسلیم نکنند، مشمول جریمه‌های مربوطه خواهند شد. این تغییر قانونی با هدف افزایش فرصت رسیدگی و کاهش فشار بر وراث در دوران پس از فوت متوفی صورت گرفته است.

جریمه عدم تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث

درصورتی که مودی یا نماینده قانونی وی درمهلت مقررنسبت به تسلیم اظهارنامه مالیات برارث اقدام نکند، مشمول جریمه‌ای غیرقابل بخشش خواهد شد. این جریمه برای اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل معادل ۳۰٪ مالیات متعلقه و برای سایر مودیان ۱۰٪ مالیات متعلق است. بنابراین، رعایت مهلت قانونی درارائه اظهارنامه مالیاتی ازاهمیت بالایی برخورداراست.

موارد مشمول مالیات برارث براساس قانون مالیات‌های مستقیم

یکی از سوالات رایج میان وراث، موضوع مشمولیت مالیاتی اموال باقی‌مانده ازمتوفی است. آیا تمامی اموال مشمول مالیات هستند یا برخی معاف‌اند؟ طبق ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم، بخشی از اموال و دارایی‌های متوفی، اعم ازمنقول وغیرمنقول، مشمول مالیات برارث هستند. موارد زیر شامل مالیات بر ارث می‌شوند:

• سپرده‌های بانکی، اوراق بهادارواوراق مشارکت، به‌همراه تمامی سودهای تعلق‌گرفته تا زمان فوت
• وسایل نقلیه شامل انواع خودرو، موتورسیکلت، قایق، هواپیما وسایروسایل حمل‌ونقل
• املاک ومستغلات اعم ازمسکونی، تجاری یا زمین‌های بایر
• اموال ودارایی‌های متوفی درخارج ازکشور، که مشمول مقررات داخلی ودرصورت امکان قابل پیگیری می‌باشند

چه اموالی مشمول مالیات برارث نمی شوند؟

• اثاثیه منزل مسکونی متوفی
• وجوه بازنشستگی و وظیفه و پس‌انداز خدمت و مزایای پایان خدمت، مطالبات مربوط به خسارت اخراج، بازخرید خدمت ومرخصی ‌استحقاقی استفاده نشده و بیمه‌های اجتماعی
• وجوه پرداختی توسط موسسات بیمه یا بیمه‌گزارو یا کارفرما از قبیل‌ انواع بیمه‌های عمر و زندگی، خسارت فوت وهمچنین دیه و مانند آنها حسب مورد که یکجا و یا به طور مستمر به ورثه متوفی پرداخت می‌گردد.
• اموالی که برای سازمانها و موسسه‌های دولتی مورد وقف یا نذریا حبس واقع گردد. به شرط تأیید سازمانها و موسسه‌های‌ مذکور.
• اموال شهدای انقلاب اسلامی نسبت به وراث طبقه اول و دوم شهدا.

نحوه محاسبه مالیات بر ارث طبق قانون جدید

با اصلاحات جدید سازمان امورمالیاتی، فرآیند محاسبه مالیات برارث به شکل دقیق‌تروطبقه‌بندی‌شده‌تری صورت می‌گیرد تا عدالت مالیاتی حفظ شود ومیزان مالیات متناسب با رابطه وراث با متوفی تعیین شود.

مراحل محاسبه مالیات برارث

• گروه‌بندی اموال متوفی:
  اموال باقی‌مانده ازمتوفی به گروه‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شوند (مانند سپرده‌های بانکی، املاک، وسایل نقلیه وسایردارایی‌ها).
• محاسبه مالیات هر گروه:
  مالیات هرگروه ازاموال براساس نرخ‌های مصوب و تعیین‌شده برای هرگروه و طبقه وراث محاسبه می‌شود.

جدول مالیات برارث براساس طبقات وراث

طبق ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم، میزان مالیات برارث به نوع رابطه وراث با متوفی وابسته است:

• طبقه اول (وراث نزدیک مانند همسر، فرزندان، والدین):
  کمترین درصد مالیات برارث برای این طبقه درنظرگرفته شده است.
• طبقه دوم:
  وراث این طبقه موظف به پرداخت مالیاتی هستند که دو برابر میزان مالیات طبقه اول است.
• طبقه سوم:
  وراث طبقه سوم، مالیاتی معادل چهاربرابرطبقه اول پرداخت می‌کنند.

 

نوع اموال و دارایی ها	نرخ مالیات برای ورثه طبقه اول	نرخ مالیات برای ورثه طبقه دوم	نرخ مالیات برای ورثه طبقه سوم
سپرده‌های بانکی	3%	6%	12%
سپرده موسسات مالی و اعتباری	10%	20%	40%
ملک مسکونی	7.5%	15%	30%
مغازه (سرقفلی) و املاک تجاری	3%	6%	12%
اجناس موجود در مغازه	10%	20%	40%
املاک اداری	3%	6%	12%
خودرو	2%	4%	8%
سهام بورسی	0.75%	1.5%	3%
سهام غیربورسی و سهم الشرکه	6%	12%	24%
باغ، ملک زراعی، اراضی بایر و …	7.5%	15%	30%
اوراق مشارکت	3%	6%	12%
حق امتیاز	10%	20%	40%
صندوق امانات	10%	20%	40%
سایر اموال و دارایی‌ها	10%	20%	40%

دریافت گواهی انحصار وراثت بدون ارائه گواهی تسلیم اظهارنامه 

سازمان مالیاتی درراستای رفاه حال خانواده‌ متوفی، ماده 31 ق.م.م را حذف نمود. بدین ترتیب وراث متوفی بدون مراجعه به اداره مالیاتی و تسلیم اظهارنامه مالیات برارث، می‌توانند گواهی انحصار وراثت دریافت نمایند.

امکان محاسبه مالیات برارث ماترک متوفی به صورت تفکیکی

براساس این قانون، وراث می‌توانند هرزمان که تمایل به بهره‌برداری، فروش یا نقل و انتقال هریک از اموال متوفی داشته باشند، برای همان مورد خاص نسبت به تکمیل اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات مربوطه اقدام کنند.

این فرآیند به وراث این امکان را می‌دهد که بدون نیاز به تسلیم اظهارنامه یکجا برای تمامی دارایی‌ها، به مرور زمان و به صورت تدریجی اقدام کنند. همچنین، قانون جدید مقرر کرده است که عدم پرداخت مالیات بر ارث به صورت یکباره یا تاخیر در پرداخت آن مشمول جریمه نخواهد بود، مشروط بر اینکه مالیات مربوط به هر مورد به موقع پرداخت شود.

تغییر مدت زمان ارائه اظهارنامه

مدت زمان ارائه اظهارنامه مالیات برارث یک سال پس از فوت متوفی است؛ همچنین درصورت عدم ارائه اظهارنامه، وراث مشمول جریمه نمی‌شوند.

قبول نکردن هزینه کفن و دفن

هرگاه ورثه در طول یک سال پس از فوت متوفی اقدام به انحصار وراثت ننمایند، مالیات اموال مربوطه در زمان تحویل به ورثه بدون کسر هزینه‌های کفن ودفن وصول می‎‌شود؛ به عبارت دیگر، در صورت عدم انحصار وراثت پس از طی یک سال از فوت، هزینه‌های کفن و دفن جزء هزینه‌های قابل قبول مالیاتی در نظر گرفته نمی‌شود.

محاسبه مالیات برارث با ارزش روز دارایی‌ها

براساس قوانین جدید مالیات برارث، ملاک محاسبه و مطالبه مالیات، ارزش اموال ودارایی‌های متوفی درزمان انتقال آنها به وراث است، نه تاریخ فوت متوفی. این بدین معنی است که ارزش روزاموال هنگام بهره‌برداری یا انتقال، معیارتعیین مالیات خواهد بود.

این نکته اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا ارزش دارایی‌ها ممکن است درطول زمان تغییر کند ومالیات برارث متناسب با ارزش واقعی روز آن محاسبه شود. درنتیجه، تأخیردرانتقال و تعیین تکلیف اموال، ممکن است باعث افزایش مبلغ مالیات شود.

نحوه پرداخت مالیات برارث

نحوه پرداخت مالیات برارث بسته با توجه به زمان فوت متفاوت است.

 اگر شخص قبل از سال 1395 فوت کرده باشد: ابتدا باید نسبت به تشکیل پرونده مالیاتی و دریافت گواهی مالیاتی اقدام نموده و پس از آن برای دریافت گواهی حصر وراثت به شورای حل اختلاف مراجعه شود.

 اگر شخص بعد از سال 1395 فوت کرده باشد: ابتدا از شورای حل اختلاف گواهی حصر وراثت دریافت نموده و سپس نسبت به پرداخت مالیات اقدام می شود.

روش های تقسیط مالیات برارث

در قوانین مالیاتهای مستقیم، قانونی برای تقسیط مالیات برارث وجود ندارد. تنها راهکاری که برای پرداخت مرحله به مرحله‌ای مالیات برارث درقانون جدید وجود دارد، اعلام مرحله به مرحله ماترک متوفی است. به این ترتیب مالیات هردارایی درزمان انتقال به وراث و با ارزش روز انتقال محاسبه و پرداخت می‌شود.

انحصار وراثت بدون وصیت‌نامه 

درصورتی که متوفی هیچ وصیت‌نامه‌ای برجای نگذاشته باشد، تقسیم ارث وی براساس قوانین مربوط به تصديق انحصاروراثت و قانون امور حسبی انجام می‌شود. دراین وضعیت، وراث موظف هستند تا برای احراز و تعیین سهم الارث خود، درخواست صدور گواهی انحصار وراثت را به دادگاه ارائه کنند.

پس از ثبت درخواست، دادگاه قاضی یا مجری قانونی را برای بررسی دقیق اموال و دارایی‌های متوفی و همچنین شناسایی افراد واجد شرایط به عنوان وراث قانونی تعیین می‌نماید. این مقام قانونی پس از انجام تحقیقات لازم و بررسی مدارک مربوطه، گواهینامه انحصار وراثت را صادر می‌کند.

گواهی صادر شده شامل اسامی وراث قانونی و سهم هر یک از وراث از اموال متوفی است که بر اساس قوانین ارث تقسیم می‌شود. این سند رسمی، مبنای قانونی برای نقل و انتقال اموال و انجام امورمالیاتی مربوط به ارث خواهد بود.

گواهی به دو نوع تقسیم می‌شوند. گواهی محدود و گواهی نامحدود. تعیین نوع هریک ازاین گواهی‌ها بر اساس میزان ارزش دارایی متوفی صورت می‌گیرد.

با توجه به اهمیت ارائه اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر و جرایم سنگین ناشی از تاخیر، آشنایی با قوانین و تبصره‌های مربوط به مالیات بر ارث ضروری است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد قوانین مالیاتی و همچنین تبصره‌های مربوط به ماده 100 سال 1403 و نحوه محاسبه مالیات، می‌توانید مقاله آموزش تبصره ماده 100 سال 1403 را مطالعه کنید. این مقاله شما را با جزئیات این تبصره و نکات مهم آن آشنا می‌کند.

انحصار وراثت محدود

گواهی حصر وراثت محدود زمانی صادرمی‌شود که مجموع ارزش اموال و دارایی‌های متوفی کمتر از ۵۰ میلیون ریال باشد. دراین شرایط، فرآیند دریافت گواهی نسبت به انحصاروراثت عادی ساده‌ترو سریع‌ترانجام می‌شود.

برای دریافت این گواهی، وراث باید به یکی ازدفاتراسناد رسمی مراجعه و فرم استشهادیه محضری را تکمیل کنند. دراین فرم، سه نفر شاهد باید حضورداشته باشند و تایید کنند که فرد متوفی، علاوه بروراث ذکر شده درفرم، هیچ وارث دیگری ندارد.

پس از تایید استشهادیه توسط دفترخانه، وراث باید به یکی از دفاتر الکترونیک خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت محدود را ثبت نمایند.

انحصار وراثت نامحدود

زمانی که ارزش اموال ودارایی‌های متوفی بیش از 50 میلیون ریال باشد، وراث موظف هستند تا نسبت به دریافت گواهی انحصار وراثت نامحدود اقدام کنند. این نوع انحصار وراثت نسبت به انحصار وراثت محدود مراحل و مدت زمان بیشتری می‌طلبد.

یکی از مهم‌ترین مراحل صدوراین گواهی، وظیفه شورای حل اختلاف برای انتشارآگهی عمومی است. این شورا موظف است یک آگهی مبنی برعدم وجود ذینفع یا وارث دیگر در روزنامه‌های کثیرالانتشار منتشرکند تا درصورت وجود وراث دیگر، فرصت اعلام خود را داشته باشند.

پس ازگذشت حداقل یک ماه ازتاریخ انتشارآگهی واطمینان ازعدم اعتراض یا ادعای وراث جدید، گواهی انحصاروراثت نامحدود صادر شده و دراختیار وارثان قرارمی‌گیرد.

آگاهی از این جرایم و تعهدات مالیاتی، اهمیت برنامه‌ریزی دقیق و اطلاع از حقوق خود را دوچندان می‌کند. در صورتی که شما هم قصد دارید از پرداخت مالیات‌های احتمالی جلوگیری کنید یا در مورد راه‌های کاهش آن اطلاعات کسب کنید، پیشنهاد می‌کنیم با مطالعه مقاله استرداد مالیاتی چیست؟ از فرصت‌های موجود برای بازگشت وجوه پرداختی خود مطلع شوید.

تفاوت گواهی انحصار وراثت محدود و نامحدود

گواهی‌های انحصار وراثت محدود و نامحدود هردو برای تعیین وراث قانونی متوفی صادرمی‌شوند، اما مهم‌ترین تفاوت آن‌ها درمیزان دارایی‌های متوفی، مراحل اداری و مدت زمان صدورگواهی است. که به برخی ازتفاوت‌های کلیدی این دونوع گواهی اشاره می‌کنیم:

میزان اموال:

گواهی انحصار وراثت محدود برای اموال با ارزش کمتر از ۵۰ میلیون ریال صادر می‌شود، در حالی که گواهی انحصار وراثت نامحدود مربوط به اموالی با ارزش بیش ازاین مقدار است.

هزینه دریافت گواهی:

هزینه‌های مرتبط با دریافت هر دو نوع گواهی محدود و نامحدود تقریباً برابر و تفاوتی ندارند.

انتشار آگهی:

صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود به دلیل نیاز به انتشار آگهی به زمان بیشتری احتیاج دارد. (انتشار این آگهی توسط شعبه حل اختلاف بدون هزینه صورت می‌گیرد.)

مدت زمان صدور:

صدورگواهی انحصاروراثت محدود معمولاً ظرف کمترازیک هفته انجام می‌شود، اما صدور گواهی نامحدود با توجه به مراحل اداری وانتشارآگهی، به طور معمول حدود ۴۰ روز زمان می‌برد. در صورتی که ازکمک وکلای متخصص بهره گرفته شود، این مدت زمان ممکن است کاهش یابد.

 

جمع بندی

فرآیند مالیات بر ارث، اگرچه در نگاه اول پیچیده به نظر می‌رسد، با آگاهی از قوانین و اقدام به‌موقع، کاملاً قابل مدیریت است. این جمع‌بندی به شما کمک می‌کند تا با درک نکات کلیدی، از بروز مشکلات قانونی و پرداخت جرائم سنگین جلوگیری کرده و حقوق قانونی خود را به بهترین شکل ممکن حفظ کنید.

مهم‌ترین نکاتی که باید به خاطر بسپارید:

• تاریخ فوت، تعیین‌کننده قانون است: مهم‌ترین نکته، تاریخ فوت متوفی است. اگر فوت پس از ۱ فروردین ۱۳۹۵ رخ داده باشد، شما مشمول قانون جدید هستید که فرآیند را ساده‌تر کرده است. در این قانون، می‌توانید مالیات هر یک از اموال را به صورت جداگانه و در زمان انتقال پرداخت کنید.
• مهلت طلایی یک‌ساله را از دست ندهید: شما یک سال از تاریخ فوت فرصت دارید تا اظهارنامه ماده ۲۶ را ثبت کنید. اهمیت این فرم در این است که تنها از طریق آن می‌توانید بدهی‌های متوفی (مانند مهریه و وام) و هزینه‌های کفن‌ودفن را از کل ماترک کسر کرده و در نتیجه، مالیات کمتری پرداخت کنید. پس از گذشت یک سال، این فرصت از بین می‌رود و فقط می‌توانید از فرم ۳۴ استفاده کنید که این کسورات را لحاظ نمی‌کند.
• فرآیند کاملاً آنلاین است (برای متوفیان پس از ۱۳۹۵): تمام مراحل ثبت اظهارنامه از طریق سامانه مالیات بر ارث (ersportal.tax.gov.ir) انجام می‌شود. نیازی به مراجعه حضوری در مراحل اولیه نیست و این کار باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه شما می‌شود.
• انحصار وراثت، اولین قدم است: قبل از هر اقدامی برای مالیات، ابتدا باید گواهی انحصار وراثت را از شورای حل اختلاف دریافت کنید. خوشبختانه طبق قانون جدید، برای دریافت این گواهی نیازی به ارائه گواهی مالیاتی نیست.
• ارزش‌گذاری اموال به نرخ روز انتقال است: مالیات بر اساس ارزش روز دارایی در زمان انتقال به ورثه محاسبه می‌شود، نه در زمان فوت. این یعنی تأخیر در انتقال اموالی که ارزش آن‌ها در حال افزایش است (مانند ملک و خودرو)، می‌تواند منجر به افزایش مبلغ مالیات شود.

توصیه‌های نهایی و کاربردی

برای طی کردن این مسیر بدون دغدغه، این چهار گام را دنبال کنید:

1. گام اول: سریعاً اقدام کنید. اولین و مهم‌ترین توصیه، اقدام در مهلت یک‌ساله پس از فوت است. این کار کلید کاهش هزینه‌های شماست.
2. گام دوم: مدارک را کامل جمع‌آوری کنید. پیش از ورود به سامانه، تمام مدارک لازم از جمله گواهی فوت، گواهی انحصار وراثت، اسناد مالکیت اموال، و مدارک مربوط به بدهی‌ها و دیون متوفی را آماده کنید تا فرآیند ثبت اظهارنامه بدون وقفه انجام شود.
3. گام سوم: از فرم درست استفاده کنید.
   کمتر از یک سال از فوت گذشته؟ حتماً فرم ۲۶ (برای کسر دیون) و فرم ۳۴ را همزمان پر کنید.
   بیش از یک سال گذشته؟ تنها گزینه شما فرم ۳۴ است.
4. گام چهارم: در صورت پیچیدگی، از متخصص کمک بگیرید. اگر ماترک شامل اموال متعدد، سهام شرکت‌ها یا دارایی‌های پیچیده است، از مشاوره یک وکیل متخصص امور ارث یا مشاور مالیاتی استفاده کنید. سرمایه‌گذاری اندک برای مشاوره، می‌تواند از اشتباهات پرهزینه و اتلاف وقت در آینده جلوگیری کند.

با رعایت این نکات، می‌توانید فرآیند مالیات بر ارث را با آرامش و اطمینان بیشتری طی کرده و از تضییع حقوق خود و سایر وراث جلوگیری نمایید.