شناسایی ماهیت حسابهای طرفین معادله حسابداری
آخرین ویرایش: دی 24, 1403
ماهیت حساب ها
حسابداری به عنوان یکی از ستون های اصلی مدیریت مالی در هر سازمان و کسب وکار، نقش بسیار مهمی در تصمیم گیری های مالی و استراتژیک دارد. در این میان، شناسایی ماهیت حساب های طرفین معادله حسابداری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مقاله از آپاداس، هدف ارائه اطلاعات جامع و کاربردی درباره ماهیت حساب های طرفین معادله حسابداری و اهمیت آن در فرآیند حسابداری می باشد.
تعریف ماهیت حسابهای طرفین معادله حسابداری
ماهیّت حساب یعنی این که هر رویداد حسابداری چه در حالت افزایشی و یا کاهشی در کدام سمتِ یک حساب، راست (بدهکار) و چپ (بستانکار) ثبت گردد، هم چنین آن حساب در طی دوره و یا پایان دوره در کدام سمت قرار می گیرد. نتیجتاً مانده حساب، تابع ماهیّت حساب می باشد.
از عناصر معادله حسابداری، حساب های مربوط به دارایی ها مانده بدهکار، و حساب های مربوط به بدهی ها و سرمایه مانده بستانکار دارند. حساب های درآمد نیز از این نظر، مشابه حساب سرمایه، مانده بستانکار، و هزینه برعکس ِحساب سرمایه مانده بدهکار دارند.
اگر به دنبال آموزشگاهی هستید که دوره های جامع ارائه دهد، آموزشگاه حسابداری تبریز گزینه ای ایده آل است. این آموزشگاه ها با ارائه آموزش های تخصصی و متناسب با نیاز بازار، شما را برای آینده شغلی آماده می کنند.
معادله حسابداری
معادله حسابداری، اولین اصول در حسابداری است که رابطه بین دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام را نشان می دهد. این معادله به صورت زیر می باشد:
دارایی ها = سرمایه + بدهی ها
این معادله، اساس کل فرآیند حسابداری را تشکیل می دهد و تعادل آن باید همیشه حفظ شود. اهمیت معادله حسابداری در این است که شفافیت و صحت صورت های مالی را تضمین می کند. این اصل همچنین نقش مهمی در تهیه ترازنامه و کمک به استفاده کنندگان از اطلاعات مالی برای درک بهتر وضعیت مالی شرکت دارد.
طبقه بندی حساب ها
حساب ها به دو دسته کلی طبقه بندی می شوند:
- حساب های دائمی: این حساب ها شامل: دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام است و مانده آن ها به دوره مالی بعدی منتقل می شود. به عنوان مثال، حساب های بانکی، ساختمان ها و وام های بلندمدت از انواع حساب های دائمی هستند.
- حساب های موقت: این حساب ها شامل درآمد و هزینه هایی است که برای یک دوره مالی خاص ثبت می شود و در پایان دوره مالی به حساب سود و زیان منتقل می شود. نمونه هایی از این نوع حساب ها شامل: درآمد، فروش و هزینه های اداری است.
تعریف انواع ماهیت در حسابداری
ماهیت بدهکار در حسابداری
ماهیت بدهکار به حساب هایی اطلاق می شود که افزایش در آن ها موجب افزایش موجودی می شود. به طور مثال، حساب های دارایی و هزینه ها دارای ماهیت بدهکار هستند. این حساب ها زمانی که افزایش می یابند، در سمت چپ معادله حسابداری قرار می گیرند.
در سمت راست ترازنامه، عنوان دارایی ها ثبت می شود. به این معنا که هر چیزی که با عنوان دارایی یک موسسه یا بخش دارایی ها و هزینه ها و تمام حساب های شرکت شناخته می شود، را در زیرمجموعه دارایی ها قرار می دهیم.
ماهیّت بستانکار در حسابداری
در مقابل، ماهیت بستانکار به حساب هایی گفته می شود که افزایش در آن ها موجب افزایش تعهدات یا درآمدها می شود. حساب های بدهی و درآمد نمونه هایی از حساب های بستانکار هستند. این حساب ها زمانی که افزایش می یابند، در سمت راست معادله حسابداری قرار می گیرند.
برعکس حساب هایی که ماهیّت بدهکار داشتند، حساب های بستانکار ارزش دهنده می باشند و ماهیّت متفاوتی دارند.
ماهیّت دوگانه حسابداری
حساب هایی که افزایش یا کاهش را در هردو سمت بدهکار و بستانکارشان ثبت می نمایند، حساب هایی با ماهیّت دوگانه هستند.
ماهیت دوگانه به این معناست که برخی حساب ها می توانند هم بدهکار و هم بستانکار باشند. به عنوان مثال، حساب های معین مانند حساب های بانکی می توانند بسته به شرایط مختلف، دارای ماهیت بدهکار یا بستانکار باشند.
ماهیّت خنثی حسابداری:
حساب های فاقد ماهیّت که درواقع دارای ماهیّت خنثی در حسابداری می باشند، صرفاً جنبه تعهّدی دارند.
ماهیت خنثی به حساب هایی اطلاق می شود که تاثیر مستقیم بر افزایش یا کاهش دارایی ها و بدهی ها ندارند و بیشتر به تراز کردن حساب ها کمک می کنند. این حساب ها معمولاً در تنظیم گزارش های مالی و ترازنامه ها نقش دارند.
تشخیص حسابهای خنثی در حسابداری
چگونگی تشخیص ماهیت حسابهای خنثی
- طرف هیچ حساب مالی قرار نمی گیرند.
- در گزارش های مالی ارائه نمی شوند. البته ممکن است گاهی صرفاً برای ارائه آمار از آن ها استفاده شود.
- در حساب های پرداختی یا دریافتی به صورت مشابهی ثبت می شوند.
ماهیت حساب های تعدیلی
حساب های تعدیل برای تطبیق درآمد و هزینه با دوره حسابداری مورد نظر استفاده می شود. برخی از این حساب ها عبارتند از:
- پیش پرداخت ها و تعهدات: بدهی هایی که ماهیت تعهدی دارند (مانند اجاره پیش پرداخت) و ماهیت بستانکاری دارند (مانند درآمدهای دریافتی قبل از ارائه خدمات).
- استهلاک: استهلاک عبارت است از کاهش ارزش دارایی ثابت در طول زمان که یک بدهی است.
- ذخایر: اینها برآورد هزینه های آتی (مانند ذخایر مزایای کارکنان) در نظر گرفته می شوند و ماهیت بستانکار دارند.
ماهیت درآمد، خرید و فروش در حسابداری
حساب های موقت در حسابداری عبارتند از درآمد، خرید و فروش:
- درآمد: حاصل فعالیت های اصلی شرکت (مانند فروش کالا) و بستانکار است.
- خرید: مربوط به خرید کالا یا خدماتی است که ماهیت آن بدهکار است.
- فروش: درآمد حاصل از فروش نسیه کالا یا خدمات، که بستانکار است.
ماهیت حساب کارکنان و شرکا
حساب های کارکنان و شرکا نیز در حسابداری بسیار مهم است:
- دستمزد: هزینه هایی است که به کارکنان پرداخت می شود و قابل قبول است.
- برداشت شرکا: برداشت شرکا از حساب تجاری به عنوان کاهش سرمایه ثبت می شود و ماهیت بدهی دارد.
ماهیت حساب ها در حسابداری پیمانکاری
هزینه های مربوط به پروژه ها در حسابداری پیمانکاری (یا قراردادی)؛ شامل درآمد و بهبود است. برخی از ویژگی های کلیدی این حساب ها عبارتند از:
- پیش پرداخت های پیمانکار: ذاتاً بدهکار هستند.
- درآمدهای پروژه: معمولاً پس از اتمام مرحله معینی از پروژه شناسایی می شود و ماهیت آن بستانکار است.
- هزینه های پروژه: تمام هزینه های پروژه باید ثبت شود و ماهیت بدهکاری دارد.
ارتباط ماهیت حساب ها با صورت های مالی
ماهیت، تأثیر مستقیمی بر صورتهای مالی دارد. به عنوان مثال:
- دارایی ها: در ترازنامه ارائه شده و ماهیت بدهی دارند.
- بدهی ها: در ترازنامه به عنوان منبع تامین مالی شرکت درج شده و دارای ویژگی بستانکاری است.
- حقوق صاحبان سهام: نشان دهنده سرمایه گذاری مالکان در شرکت است و معمولاً ماهیت بستانکاری دارد.
این ارتباط به استفاده کنندگان از اطلاعات مالی کمک می کند تا وضعیت مالی و عملکرد شرکت را بهتر تحلیل کنند.
مثال های عملی از استفاده از حسابهای طرفین معادله در حسابداری
- در شرکت های تجاری، حساب های بدهکار شامل موجودی کالا، حساب های دریافتنی و هزینه های عملیاتی می شوند. در مقابل، حساب های بستانکار شامل حساب های پرداختنی، بدهی های بلندمدت و درآمدهای حاصل از فروش هستند. به عنوان مثال، زمانی که یک شرکت کالاهایی را خریداری می کند، حساب موجودی کالا (بدهکار) افزایش می یابد و حساب پرداختنی (بستانکار) نیز به همان میزان افزایش می یابد.
- در شرکت های خدماتی، حساب های بدهکار شامل هزینه های خدمات، تجهیزات و دستمزدها می شوند. در مقابل، حساب های بستانکار شامل درآمدهای حاصل از ارائه خدمات و بدهی های مختلف هستند. به عنوان مثال، زمانی که یک شرکت خدماتی هزینه های مربوط به تجهیزات جدید را پرداخت می کند، حساب تجهیزات (بدهکار) افزایش می یابد و حساب نقد (بستانکار) کاهش می یابد.
چرا ماهیت حساب تخفیفات نقدی خرید بستانکار می باشد؟
تخفیف های خرید به عنوان کاهش قیمت خرید ثبت می شود، بنابراین ماهیت بستانکاری دارد. این تخفیف ها باعث کاهش مبلغ پرداختی به تامین کننده و در نتیجه تعدیل فاکتور خرید می شود.
ماهیت حساب هزینه حقوق و دستمزد بدهکار است یا بستانکار؟
هزینه های حقوق و دستمزد، بدهکار است، زیرا نشان دهنده هزینه شرکت برای ارائه خدمات به کارکنان است. این حساب معمولاً در قسمت هزینه های عملیاتی صورت سود و زیان درج می شود.
کلام پایانی
در پایان، می توان گفت که شناسایی و درک ماهیت حساب های طرفین معادله حسابداری نقش بسیار مهمی در بهبود فرآیند حسابداری و تهیه گزارش های مالی دقیق و قابل اعتماد دارد. با استفاده از این اطلاعات، مدیران و تصمیم گیرندگان می توانند به خوبی وضعیت مالی سازمان را ارزیابی کرده و تصمیم های مالی بهتری بگیرند. رعایت اصول و استانداردهای حسابداری و استفاده از ابزارها و نرم افزارهای حسابداری می تواند به بهبود ماهیت حساب ها و افزایش دقت و صحت اطلاعات حسابداری کمک کند.
سوالات متداول:
تابع ماهیّت حساب می‌باشد.
اولاً: تسلط کامل و کافی بر روی ماهیّت حساب‌ها داشته باشد.
ثانیاً: بتواند اطلاعات را به خوبی تجزیه و تحلیل کند. و بتواند به راحتی در سندهای حسابداری، ثبتِ مورد نیاز را اعمال کند.
از جمـــله آن‌ها: مـــوجودی نقد و بانک، حسابهای دریافتنی، مـــوجودی کالا، دارایی‌های ثابت، هزینه‌ها، بهای تمام شده و… می‌باشند. بخش دارایی‌ها و هزینه‌ها و تمام حساب‌هایی که در زیرمجموعه آن‌ها قرار می‌گیرند، ماهیّت بدهکار دارند. در اصل، می‌توان گفت حسابهای گیرنده ارزش، ماهیّت بدهکار دارند. ماهیّت بدهکار داشتن به این معناست که افزایش موجودی آن حساب را به‌عنوان بدهکار؛ و اگر از موجودی آن کم شود، به‌عنوان بستانکار ثبت می‌زنیم. پس وقتی ماهیّت حسابی بدهکار باشد، افزایش در آن موجب بدهکار شدن و کاهش در آن موجب بستانکار شدنش می‌گردد.
به‌صورت کلی، حسابهای بدهی، سرمایه، پیش دریافت، حقوق صاحبان سهام و درآمد چنین ماهیّتی دارند.در این حساب‌ها، هرگاه افزایش موجودی داشته باشیم، بستانکار می‌شوند و هرگاه از موجودی‌شان کاسته شود، بدهکار می‌گردند. همچنین، توجه داشته باشید که مانده این‌حساب‌ها باید بستانکار باشد.پس درحساب‌هایی که ماهیّت بدهکار داشته باشند، باید مانده آن‌ها، بدهکار و در حساب‌هایی که ماهیّت بستانکار دارند برعکس، باید مانده‌شان، بستانکار باشد.
بر خلاف حسابهای قبلی نام‌برده شده که می‌بایست حتماً هر کدام در جای مشخص شده (در سمت چپ یا راستِ ترازنامه و سایر صورتهای حسابداری) قرار داشته باشند، حساب‌هایی هم وجود دارند که ماهیّت دوگانه حسابداری دارند. این‌موارد، می‌توانند در سمت راست یا چپ معادلاتِ حسابداری قرار بگیرند. همچنین، در پایان سال وقتی حسابداران می‌خواهند برای حساب‌ها مانده‌گیری کنند، مانده این حساب‌ها، هم می‌تواند بدهکار باشد و هم بستانکار. برای مثال: ماهیّت حساب جاری شرکا در حسابداری در همین دسته جای دارد و دوگانه‌است.
حساب‌هایی که افزایش یا کاهش را در هردو سمت بدهکار و بستانکارشان ثبت می‌نمایند، حساب‌هایی با ماهیّت دوگانه هستند.
گردآورنده: نیلوفر شرقی، 1400/11/17، دانشجوی مقطع کارشناسی، رشته حسابداری
این مقاله را به اشتراک بگذارید:
هانیه هاشم‌زاده، متولد 1367با حسابداری درمحیط کار به‌صورت تجربی آشنا شد. وی دانش‌آموخته رشته مدیریت دولتی در مقطع کارشناسی و رشته مدیریت فن‌آوری اطلاعات در مقطع کارشناسی ارشد است. از فعالیت های فعلی خانم هانیه هاشم زاده، علاوه بر ارائه خدمات و آموزش حسابداری، مدیریت تیم محتوای تخصصی سایت، پیج اینستاگرامی، تنظیم دوره ها و تهیه جزوات می‌باشد.
وبسایت آموزشگاه حسابداری آپاداس علاوه بر ارائه مقالات حسابداری، دوره های آموزش حسابداری و فایل اکسل حسابداری نیز ارائه می‌کند. اگر در تبریز هستید و به دنبال آموزشگاه حسابداری معتبر می‌گردید، شرایط شرکت در دوره و سایر اطلاعات مربوطه را در صفحه آموزش حسابداری در تبریز آپاداس می‌توانید مشاهده فرمایید. همچنین دوره آموزش آنلاین حسابداری آپاداس به شما این امکان را می‌دهند که مهارت‌های لازم برای مدیریت مالی شرکت خود را کسب کنید و با استفاده از فایل‌های اکسل آماده، کارایی و دقت بیشتری در کار خود داشته باشید.